Ο ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΣ ΩΣ ΤΟΠΟΣ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΠΟΥ ΕΠΙΤΕΛΕΙ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

 

                                                   Στον πατέρα μου 

                                                                         Τον Αντάρτη Θεόδωρο

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

Ο Βράχος της Ακρόπολης, ο Τύμβος του Μαραθώνα, το Μνημείο Πρώτων Προσφύγων - Κατοίκων το 1922 της Νέας Μάκρης, το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης Ανατίναξης Γέφυρας του Γοργοπόταμου, αλλά και ο ίδιος τόπος της Επιχείρησης Γοργοπόταμος, το σπίτι της Λέλας Καραγιάννη, το Σκοπευτήριο της Καισαριανής, το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, το στρατόπεδο Παύλου Μελά, το Μνημείο των 118 του Μονοδεντρίου (Σπάρτη), η Μακρόνησος, η Πύλη του Πολυτεχνείου, το Μνημείο του Γρηγορόπουλου, αλλά και εκτός Ελλάδας, η Άδεια Βιβλιοθήκη στην πλατεία Babelplatz στο Βερολίνο, ο Τοίχος των Βετεράνων του Βιετνάμ στην Ουάσιγκτον, το Μνημείο της Ειρήνης στη Χιροσίμα είναι δείγματα ανάδειξης και έκφρασης της συλλογικής μνήμης μέσα στην κοινωνία που ξεκινά από την αρχαιότητα, με το Βράχο της Ακρόπολης, μέχρι σήμερα, μνημείο Γρηγορόπουλου, αλλά και χωρίς γεωγραφικά όρια, καλύπτοντας όλη την υφήλιο. Η Γέφυρα του Γοργοπόταμου είναι ένας τόπος ιστορικός, ένας τόπος μνήμης και μνημείο ταυτόχρονα, καθώς, στις 25 Νοεμβρίου 1942, συντελέστηκε η ανατίναξή της, μια κορυφαίας σημασίας αντιστασιακή ενέργεια που έκανε αίσθηση όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε όλη την, υπό γερμανική κατοχή, Ευρώπη. 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Συλλογική Μνήμη, Μνημεία και Τόποι Μνήμης 

Πατέρας του όρου «συλλογική μνήμη» είναι ο Γάλλος κοινωνιολόγος Maurice Halbawchs. Θεωρεί πως το παρελθόν δεν διατηρείται βασισμένο στην ατομική, αλλά στη συλλογική μνήμη που διαμορφώνεται από το εκάστοτε κοινωνικό σύστημα. Υποστηρίζει, δηλαδή, πως δεν υπάρχει ατομική μνήμη αλλά μόνο κοινωνική, προϋπόθεση διαμόρφωσης της συλλογικής, καθώς τα άτομα θυμούνται και ανασυγκροτούν το παρελθόν τους, σύμφωνα με τις αναμνήσεις της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκουν. Στη συνέχεια, ο Halbawchs, διευκρινίζει πως η συλλογική μνήμη δεν είναι ένα σύνολο πολλών ατομικών μνημών ενός γεγονότος, αλλά μία μνήμη που διαμορφώνεται από εκείνους που είχαν άμεση σχέση με το συγκεκριμένο γεγονός. Αυτό το γεγονός αναφέρεται, αφενός, στο παρελθόν και, αφετέρου, εξυπηρετεί τις κοινωνικές συνθήκες του παρόντος. Άρα, καθώς η κοινωνία εγκαταλείπει ή αλλάζει τις παραδόσεις της, έτσι και η συλλογική μνήμη δεν παραμένει σταθερή, αλλά μεταβάλλεται, σύμφωνα με τις εκάστοτε πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Ο Χάγκεν Φλάισερ παρατηρεί, εύλογα, πως καμία κοινωνία δεν είναι τόσο «ομοιογενής», ώστε να διαθέτει μία μόνο συλλογική μνήμη, θεωρώντας πως ίσως θα ήταν σωστότερη η χρήση του όρου δημόσια μνήμη, επισημαίνοντας, παράλληλα, την ύπαρξη χάσματος ανάμεσα στην ατομική και τη δημόσια μνήμη, ιδιαίτερα όταν η δεύτερη εκφράζεται ως επίσημη μνήμη. 

    Η συλλογική μνήμη εκφράζεται με διάφορες πρακτικές, όπως εκδηλώσεις, τελετουργίες, εορτές, ενώ συμβολικά σημεία αναφοράς αποτελούν τα μνημεία, οι τόποι της μνήμης και οι τόποι μαρτυρίου.

   Ο όρος «τόποι μνήμης» (Les Lieux de Mémoire) ανήκει στον Γάλλο ιστορικό Pierre Nora, υπότιτλος στο δοκίμιό του «Μεταξύ Μνήμης και Ιστορίας». Ως τόπο μνήμης θεωρεί κάθε τι σημαντικό, υλικό ή μη υλικό, που με την ανθρώπινη θέληση ή την παρέμβαση του χρόνου γίνεται συμβολικό στοιχείο κληρονομιάς μιας κοινότητας. 

    Ως μνημεία, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που αποτελούν υλικές μαρτυρίες και ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας και για τα οποία επιβάλλεται ειδικότερη προστασία, (βάσει συγκεκριμένων διακρίσεων που αναφέρονται στο νόμο 3028/2002). Πρόκειται για δημιουργήματα που, ανεξάρτητα από τη μορφή, το είδος ή το μέγεθός τους, έχουν στόχο να θυμόμαστε γεγονότα και πρόσωπα που δεν πρέπει να τα σκεπάσει η λήθη. 

    Στην παρούσα εργασία θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε ως τόπο μνήμης τη Γέφυρα του Γοργοπόταμου. Η επιλογή αυτή δεν έγινε τυχαία, αλλά με γνώμονα τη βαρύτητα της ιστορίας της, την επιχείρηση Harlihg, επιχείρηση που απέκτησε περίοπτη θέση στο πλαίσιο των αντικατοχικών ενεργειών. Επίσης, ενυπάρχει και προσωπικός λόγος αυτής της επιλογής. Ένας από τους αντάρτες που είχαν συμμετοχή στην ανατίναξη, ήταν ο πατέρας μου, με το κωδικό όνομα Θεόδωρος. Ενθυμούμενη την εικόνα του, να κλαίει, από συγκινησιακή φόρτιση, σε κάθε επέτειό της, μέχρι το θάνατό του, το 1983, κατέληξα σε αυτήν την επιλογή, ως αφιέρωμα στη μνήμη του.

   Τα γεγονότα εκείνης της νύχτας αποδόθηκαν, στα χρόνια που ακολούθησαν, με διάφορες εκδοχές. Στις διαφορετικές αυτές θύμησες αναφέρεται, πολύ γλαφυρά, ο Woodhouse, στην Εισαγωγή του, στον απολογισμό της επιχείρησης Γοργοποτάμου του Θέμη Μαρίνου. Σημειώνει έκπληκτος πέντε διαφορετικές αφηγήσεις (ο Ζέρβας έγραψε δύο διαφορετικούς απολογισμούς), από έξι συμμετέχοντες, επισημαίνοντας πως, πιθανότατα, ο Άρης Βελουχιώτης να μη συμφωνούσε με κανέναν από αυτούς τους απολογισμούς. Αιτία αυτών των διαφοροποιήσεων θεωρείται η επίσημη κυρίαρχη ιδεολογία του αντικομμουνισμού που διήρκησε μέχρι και τη μεταπολίτευση, το 1974.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου 

• Επιχείρηση Harling

Τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου, αντάρτικες δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, και μία δωδεκαμελής ομάδα, με την κωδική ονομασία «Harling», αποτελούμενη από 11 ειδικά εκπαιδευμένους Βρετανούς και έναν Ελλήνα, αλεξιπτωτιστές της SOE (Special Operations Executive), ανατινάζουν τη γέφυρα του Γοργοπόταμου. Η ανατίναξη θεωρήθηκε η κορυφαία πράξη της Εθνικής Αντίστασης και από τις θεαματικότερες στην, υπό γερμανική κατοχή, Ευρώπη. Ήταν μια ιδιαίτερα πετυχημένη δολιοφθορά, η οποία διέκοψε για έξι εβδομάδες τη σιδηροδρομική σύνδεση της κεντρικής με τη νότια Ελλάδα (η κίνηση αποκαταστάθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1943), μειώνοντας σημαντικά τη διακίνηση πολεμοφοδίων προς και από την Ελλάδα.

 • Η Προετοιμασία 

Η γέφυρα του Γοργοπόταμου επιλέχθηκε μεταξύ τριών σιδηροδρομικών γεφυρών στην κεντρική Ελλάδα (Παπαδιάς, Ασωπού, Γοργοποτάμου), από το συμμαχικό στρατηγείο. Στόχευε στη διακοπή του σιδηροδρομικού ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων στο αφρικανικό μέτωπο. Η επιχείρηση ξεκίνησε τη νύχτα της 30ής Σεπτεμβρίου (1η Οκτωβρίου, κατά τον Φλάισερ και τον Ριζοσπάστη) 1942, με τη ρίψη μικρής ομάδας βρετανών αλεξιπτωτιστών υπό τον συνταγματάρχη Myers και τον, κατ΄ απονομή, ταγματάρχη Woodhouse, στον ορεινό όγκο της Γκιώνας. Το πρωί της 14ης Νοεμβρίου 1942, οι επικεφαλής των τριών ομάδων, Άρης (ΕΛΑΣ), Ζέρβας (ΕΔΕΣ) και Woodhouse (HARLING) συναντήθηκαν για πρώτη φορά στο χωριό Βίνιανη της Ευρυτανίας και συμφώνησαν να συνεργαστούν για την πραγματοποίηση της «Επιχείρησης Harling». Στις εβδομάδες που ακολούθησαν, οργανώθηκε το σαμποτάζ, με τη συνεργασία και των τριών ομάδων, ενώ παράλληλα γινόταν η εκπαίδευση των ανταρτών, η μεταφορά των υλικών κοντά στο στόχο και νέες αναγνωρίσεις της τοποθεσίας.

• Ώρα Μηδέν 

Στις 20 Νοεμβρίου 1942, στο Μαυρολιθάρι, γίνεται πολεμικό συμβούλιο και αποφασίζεται ως ημερομηνία εκτέλεσης της επιχείρησης η 25η Νοεμβρίου. Την επομένη, στο χωριό Καστριώτισσα, πραγματοποιείται η τελευταία μεγάλη σύσκεψη κορυφής και εκδίδεται η Διαταγή της Επιχείρησης: Ώρα μηδέν για την έναρξη της επίθεσης ορίζεται η 23:00 και γενικός αρχηγός της επιχείρησης ο στρατηγός (Ζέρβας).

• Το χτύπημα στο Γοργοπόταμο 

Το χτύπημα έγινε τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου. Πήραν μέρος 90 αντάρτες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Άρη, 60 αντάρτες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής το Ζέρβα και η 12μελής ομάδα των Βρετανών με επικεφαλής τον Mayers. Η γέφυρα φυλάσσονταν από 110 Ιταλούς, 80 στο νότιο βάθρο και 30 στο βόρειο. Η τελική φάση της επιχείρησης ξεκίνησε λίγα λεπτά μετά τις 23:00, με τη γενική επίθεση των ανταρτών και στα δύο βάθρα. Μία ομάδα 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ εξουδετέρωσε την ιταλική φρουρά του νότιου βάθρου, ενώ ομάδα από 40 περίπου αντάρτες του ΕΔΕΣ επιτέθηκε στο βόρειο βάθρο, αλλά αποκρούστηκε από τους Ιταλούς. Η αντίσταση των Ιταλών κάμφθηκε όταν έσπευσαν σε βοήθεια των ανταρτών του ΕΔΕΣ αρκετοί ελασίτες ή, σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, έγινε ανασύνταξη της ομάδας του ΕΔΕΣ υπό τον Πυρομάγλου. Παράλληλα με τις επιθέσεις αυτές, δύο 15μελείς ομάδες του ΕΛΑΣ απέκοπταν τις προσβάσεις από τις δύο πλευρές της γέφυρας, προκειμένου να εμποδίσουν την αποστολή ενισχύσεων προς τους Ιταλούς, ενώ μία τρίτη 15μελής ομάδα, του ΕΛΑΣ, είχε διαταγή να καταστρέψει την ξύλινη οδική γέφυρα, προς παρεμπόδιση τυχόν ενισχύσεων από Λαμία. Τέλος, μία τέταρτη, 8μελής ομάδα του ΕΔΕΣ εξουδετερώνει το πολυβολείο των  Ιταλών και μία 10μελής ομάδα, επίσης του ΕΔΕΣ, ανέλαβε να πλευροκοπήσει τους Ιταλούς που βρίσκονταν νοτιότερα της άμυνας του νότιου βάθρου.

   Μετά την κατάληψη της γέφυρας, δράση ανέλαβε η ομάδα ανατινάξεων: έξι Βρετανοί σαμποτέρ, δύο ελληνόφωνοι Τουρκοκύπριοι οπλίτες και οκτώ Έλληνες αντάρτες, τέσσερις του ΕΛΑΣ και τέσσερις του ΕΔΕΣ. Οι σαμποτέρ γλίστρησαν μέσα από την αμυντική διάταξη και έφτασαν στη βάση του σιδερένιου πυλώνα της γέφυρας. Τότε διαπίστωσαν πως τα εκρηκτικά γεμίσματα δεν είχαν προετοιμαστεί σωστά. Επιδόθηκαν άμεσα στις αναγκαίες μετατροπές (χρειάστηκαν 45 λεπτά της ώρας) και, αφού προσάρμοσαν τα εκρηκτικά στον πύργο στήριξης της γέφυρας, προχώρησαν στην ανατίναξή της. Με την έκρηξη ανατινάχθηκαν δύο ανοίγματα της γέφυρας, 27 μέτρα μήκος το καθένα, τα οποία έπεσαν στο ποτάμι. Η δολιοφθορά ολοκληρώθηκε με μία δεύτερη ανατίναξη, λίγη ώρα μετά, για εξασφάλιση πως η γέφυρα δεν θα μπορούσε να επισκευαστεί σε χρονικό διάστημα μικρότερο των έξι εβδομάδων . Η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία στις 2: 21`της 26ης Νοεμβρίου. Η αποκατάστασή της πήρε έξι εβδομάδες, σύμφωνα με την πρόβλεψη της SOE.

                                         Η γέφυρα του Γοργοπόταμου μετά την ανατίναξη

• Το «διά ταύτα» 

Ο κύριος στόχος της ανατίναξης της γέφυρας ήταν η παρακώλυση του ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων του Rommel στην Αφρική για έξι εβδομάδες, όσος χρόνος χρειάστηκε για την επισκευή της. Για τη στρατηγική σημασία της, την επίδρασή της δηλαδή στον ανεφοδιασμό των γερμανικών στρατευμάτων, οι απόψεις διίστανται. Για παράδειγμα, ο Byforrd αναφέρει πως τα σχέδια του Rommel καθυστέρησαν ενώ, ο Φλάισερ υποστηρίζει πως η διακοπή της σιδηροδρομικής σύνδεσης Βορρά - Νότου δεν έχει επιπτώσεις στον ανεφοδιασμό του Ρόμμελ, ούτε σταμάτησε την «πορεία του για την Αλεξάνδρεια», καθώς η προέλασή του είχε καθηλωθεί μήνες νωρίτερα, με τη συμμαχική νίκη στο Ελ Αλμέιν. Ωστόσο, σε τοπικό επίπεδο, η διακοπή για έξι εβδομάδες της μοναδικής σιδηροδρομικής σύνδεσης Βορρά - Νότου μείωσε σημαντικά τη διακίνηση πολεμοφοδίων από και προς την Ελλάδα, κάτι που ειπώθηκε, στις 18/12/42, από τον ίδιο το Χίτλερ, και οδήγησε στην απόφαση του Ανώτατου Στρατηγείου του Βερολίνου, η φρούρηση της γέφυρας να είναι αποκλειστικά ευθύνη των Γερμανών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 

Γοργοπόταμος: Τόπος - Σύμβολο 

• Σύμβολο εθνικής ομοψυχίας 

Η επιτυχής έκβαση της επιχείρησης είχε σημαντικό ψυχολογικό αντίκτυπο. Ενισχύθηκε το ηθικό των ανταρτών και των κατακτημένων Ελλήνων, και αφυπνίστηκε ο λαός, ο οποίος άρχισε να πυκνώνει τις γραμμές της Αντίστασης, καταξιώνοντας τον αγώνα της. Η σημασία της για τους Έλληνες, είχε μεγάλη βαρύτητα. Ήταν η μοναδική επιχείρηση που συνεργάστηκαν οι δύο μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, παρά τις όποιες αντιπαλότητές τους, καταδεικνύοντας στους κατακτημένους Έλληνες τα αποτελέσματα της συνεργασίας και της ενότητας κατά των κατακτητών, καθιστώντας την σύμβολο εθνικής ομοψυχίας.

Η γέφυρα του Γοργοπόταμου ενώνει τις δύο πλαγιές της Οίτης και γίνεται σύμβολο ενότητας του αντιστασιακού αγώνα κατά των κατοχικών δυνάμεων

   Αυτός ο συμβολικός χαρακτήρας της εθνικής ομοψυχίας και ενότητας εκφράστηκε από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου με τη θέσπιση, με το νόμο 1582/82, της επετείου του Γοργοπόταμου, ως επίσημης εορτής της Εθνικής Αντίστασης. Ο ίδιος ο τόπος, το γεφύρι, όπως ενώνει τις δύο πλαγιές της Οίτης, έτσι συμβολίζει και την ενότητα των δύο μεγάλων Οργανώσεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, στην τέλεση αυτής της πράξης.

• Τόπος και Σύμβολο Αντίστασης διαχρονικά 

Γοργοπόταμος - Αλαμάνα - Θερμοπύλες σχηματίζουν, γεωγραφικά, ένα μικρό τρίγωνο που συμπεριλαμβάνει μια ιστορία 25 αιώνων, ομοψυχίας και αντίστασης. Ο Byford παρατηρεί πως η γέφυρα του Γοργοπόταμου βρίσκεται κοντά στις Θερμοπύλες, όπου το 480 π.Χ. οι Σπαρτιάτες κράτησαν το πέρασμα των Θερμοπυλών, πολεμώντας τους Πέρσες. Στην γέφυρα της Αλαμάνας, στις 21 Απριλίου 1821, οι Έλληνες αντιστάθηκαν στους Τούρκους, καθυστερώντας έτσι την προέλαση του Ομέρ Βρυώνη, βοηθώντας έτσι τον Κολοκοτρώνη που πολιορκούσε την Τριπολιτσά, να κερδίσει χρόνο. Έτσι ο Γοργοπόταμος, το 1942, συμπληρώνει σε αυτό το μικρό γεωγραφικό τρίγωνο, ένα τρίγωνο ομοψυχίας και αντίστασης 25 αιώνων, αντάξιο του Ομηρικού στίχου «Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί Πάτρης» που άφησε, φεύγοντας, γραμμένο σε ένα ιταλικό φυλάκιο, ο αντάρτης Μυριδάκης.

Κεφάλαιο 3 

Ο Γοργοπόταμος στη συλλογική μνήμη 

Το 1962 γιορτάστηκε για πρώτη φορά, επίσημα, η επέτειος της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου, με ελάχιστη, όμως, παρουσία, μόλις πεντακοσίων περίπου ατόμων, ενώ το 1963 σημειώθηκε εντυπωσιακή αύξηση στην προσέλευση που άγγιξε τα 5.500 άτομα. Το 1964 ο εορτασμός διοργανώθηκε από κυβερνητικούς φορείς, καταδεικνύοντας τη βούληση των κεντρώων πολιτικών δυνάμεων να έχουν μερίδιο στο αντιστασιακό κεφάλαιο που είχε κατοχυρώσει η αριστερά. Πρόκειται για τη ματωμένη επέτειο της ανατίναξης, με 13 νεκρούς και 51 τραυματίες, από έκρηξη νάρκης.

   Κατά την περίοδο της χούντας οι επίσημες εκδηλώσεις σταμάτησαν, καθώς κυριαρχούν ο αντικομμουνισμός και η ακραία εθνικοφροσύνη, για να έρθουν και πάλι στο προσκήνιο με τη μεταπολίτευση. Ιδιαίτερη λαμπρότητα στον ιστορικό χώρο άρχισαν να έχουν οι εορτασμοί από το 1982, με καταθέσεις στεφάνων, ομιλίες και χαιρετισμούς, καθώς, με την ψήφιση του νόμου 1582/82, θεσπίστηκε η μέρα της επετείου του Γοργοπόταμου, ως επίσημη ημέρα της Εθνικής Αντίστασης. Πλήθος κόσμου, κυβερνητικοί παράγοντες, αντιστασιακές οργανώσεις και εκπρόσωποι κομμάτων συμμετείχαν στον πανηγυρικό εορτασμό. Το 1983 αίσθηση θα κάνει η παρουσία του Σπύρου Μουστακλή, ενώ την αίσθηση ενός φτωχού, μη ενωτικού, εορτασμού είχαμε το 1985, καθώς συμμετείχαν μόνο εκπρόσωποι της κυβέρνησης και μέρους της αντιπολίτευσης. Το ΚΚΕ και οι συν αυτώ αντιστασιακές οργανώσεις απείχαν και είχαν, εκ νέου, παρουσία το 1986.

   Το 1991 η κατάργηση των συντάξεων των αντιστασιακών είχε ως απότοκο να χάσει ο εορτασμός τον ενωτικό χαρακτήρα του. Έτσι, από το 1992 παρατηρείται σταδιακά μείωση συμμετοχής κυβερνητικών παραγόντων. Τα τελευταία χρόνια ο επίσημος εορτασμός είναι ευθύνη του Δήμου Λαμίας, ενώ το ΚΚΕ διοργανώνει ξεχωριστές εκδηλώσεις. 

 Αυτές οι διαφοροποιήσεις στους εορτασμούς προδίδουν τη διαιρεμένη μνήμη, απόρροια του εμφυλίου. Ο εμφύλιος, ως διαιρετικό γεγονός αποσιωπήθηκε και περιήλθε στη λήθη, ιδιαίτερα μετά το 1974, καθώς οι μεν αριστεροί που τους βάραινε η ήττα ήθελαν η επανεμφάνιση τους στην πολιτική ζωή να συνδεθεί με τη νομιμότητα, οι δε δεξιοί γιατί η εθνικοφροσύνη, για την οποία πολέμησαν, είχε πλέον απαξιωθεί και η επίκληση της ήταν επιζήμια για όποιον την επιχειρούσε. Από το 1991, η ανάγκη μιας καινούργιας, ευδιάκριτης και ριζοσπαστικής ταυτότητας, οδηγεί το ΚΚΕ στην επίκληση του εμφύλιου, ηρωοποιώντας και εξιδανικεύοντας αυτό το, αμφισβητούμενο, κομμάτι του παρελθόντος. Το αποτέλεσμα παραμένει, όμως, διαιρετικό, αφού η εξιδανίκευση είναι κι αυτή μια μορφή αποσιώπησης, καθώς εμποδίζει την κατανόηση, τη συγχώρεση, την αμφισβήτηση. 

    Η Εθνική Αντίσταση έχει γίνει θεσμική μνήμη και κυρίαρχη αφήγηση. Ωστόσο παρά τις αναγνωρίσεις και τους επίσημους εορτασμούς, δεν έχει καθιερωθεί ως εθνική επέτειος και επίσημη αργία, ούτε ως σχολική γιορτή. Αυτό φανερώνει πως, ακόμη και σήμερα, το ίχνος της διαιρεμένης μνήμης (ίσως και ένοχης μνήμης) σκιάζει, ως απότοκος του εμφυλίου, τη μεγαλειώδη έκφραση της Εθνικής Αντίστασης, το Γοργοπόταμο.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ - Προσωπική κατάθεση 

Κι α, χύσου πια απ’ τον Όλυμπο 

ή απ’ τα Τάρταρα έλα 

ιερή μεγάλη τρέλα 

και πάρε μου το νου, 

και τη σοφία σπατάλα μου 

για μιαν αθάνατη ώρα, 

μιαν ώρα νικηφόρα 

σα να ‘ταν αλλουνού!                   (Άγγελος Σικελιανός, Σόλωνος Απόλογος, 1942) 

Με αυτούς τους στίχους, το 1942, ο Άγγελος Σικελιανός, μάς δείχνει πως ο άνθρωπος, αντιηρωϊκός στη βάση του, ξοδεύει τη σοφία που έχει σωρεύσει μια ζωή, σε μια στιγμή ιερής τρέλας , ενός αξιόλογου παραλογισμού, για μια νικηφόρα στιγμή.

   Σε συζητήσεις με τον αντάρτη Θεόδωρο, τον πατέρα μου, είχα αντλήσει πολλές πληροφορίες (αρκετές τις βρήκα μπροστά μου σε αυτή την έρευνα). Θα σταθώ σε αυτές που έχουν να κάνουν με τους αντάρτες που βρέθηκαν με τη μία ή την άλλη οργάνωση στα βουνά. 

    Δεν είχαν όλοι επιλογή προς ποια οργάνωση θα κατευθυνθούν, κατόπιν ώριμης σκέψης. Σε αρκετούς έγινε τυχαία, γιατί βρέθηκαν μπροστά στην κρίσιμη ώρα να βγουν στα βουνά. Κάποιοι από αυτούς, το γνωρίζω καλά από προσωπικές μαρτυρίες ανταρτών και των δύο οργανώσεων, φρόντισαν, όπως και όσο μπόρεσαν, να μην εμπλακούν στον εμφύλιο.

   Ο 27χρονος Θεμιστοκλής, διατηρούσε στον Καρβασαρά (Αμφιλοχία) καφενείο και ο μικρότερος αδερφός του κρεοπωλείο. Τα μαγαζιά τους ήταν ενιαία ως κτήριο και από πάνω το σπίτι τους. Καθώς ήταν το μεγαλύτερο σπίτι του χωριού, ο Γερμανός αξιωματικός το είχε επιτάξει και ζητούσε να τον εξυπηρετούν, στις καθημερινές του ανάγκες, οι αδερφές του Θεμιστοκλή. Ο Θεμιστοκλής δεν μπορούσε να ανεχθεί αυτή την κατάσταση και αποφάσισε να τον σκοτώσει. Κάποιο μεσημέρι πρότεινε στο Γερμανό να τον κεράσει ένα εξαιρετικό τσίπουρο που είχε από την Άρτα. Ο Γερμανός δέχθηκε κι έτσι κάθισαν να πιούν τσίπουρα. Ο Θεμιστοκλής είχε φροντίσει να έχει δίπλα στην καρέκλα του ένα μπουκάλι νερό, ίδιο με του τσίπουρου. Αφού ήπιε και εκείνος δυο τρία μαζί με το Γερμανό, μετά φρόντισε να δίνει στο Γερμανό τσίπουρο και ο ίδιος να σερβίρεται νερό. Βράδιασε και ο Γερμανός θέλησε να πάει για ύπνο. Είχε γίνει όμως “ντίρλα” και ο Θεμιστοκλής έσπευσε να τον βοηθήσει. Ανέβηκαν τη σκάλα και μόλις έφτασαν στο ακάλυπτο χαγιάτι, τον έσπρωξε με δύναμη. Το ύψος ήταν περί τα 2,5 μέτρα, ο Γερμανός έπεσε με το κεφάλι σαν σακί. Ο Θεμιστοκλής έφυγε αμέσως, από σημεία που τα είχε μελετήσει μέρες πριν και έφτασε στο Βάλτο, όπου βρισκόταν ο Ζέρβας. Έτσι, προσχώρησε στην ομάδα του ΕΔΕΣ. Ούτε ο ίδιος, ούτε κανείς από την οικογένειά του ήταν βασιλόφρονες ή ανήκαν στη Δεξιά. Ο ίδιος κεντρώος, έως το θάνατότου και αρκετοί από την οικογένεια, αριστεροί. Αντάρτης της Αντίστασης, αλλά δεν έλαβε μέρος στον εμφύλιο, και ένιωθε υπερήφανος γι’ αυτό.

   Όσο για το Γερμανό... Περίμεναν όλοι (για δυο τρεις μέρες) να ακούσουν τα αντίποινα, αλλά ο Γερμανός γιατρός απέδωσε το ατύχημα σε μέθη. 

Ας θυμόμαστε: 

Ο Γοργοπόταμος χωρίς το Ζέρβα δε θα γινόταν και χωρίς τον Άρη δε θα πετύχαινε ! 

ΠΗΓΕΣ 

Α. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Θ. Μαρίνος, «ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING - 1942», ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Β’ Έκδοση, Αθήνα 1994 

Δ. Μπόπης., «Αθανάσιος Διάκος, Ο Πρώτος Μάρτυρας του Αγώνα», ΓΚΟΒΟΣΤΗ, 2007 

Ε. Πασχαλούδη, «Ένας πόλεμος χωρίς τέλος. Η δεκαετία του 1940 στον πολιτικό λόγο», 1950-1967, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 2010, 

Χ. Φλάισερ, «Οι Πόλεμοι της Μνήμης» ΝΕΦΕΛΗ, Αθήνα 2012 

Χ. Φλάισερ, «Στέμμα και Σβάστικα», ΠΑΠΑΖΗΣΗ 

Δ. Χαριτόπουλος, «Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα, 2003 

W. Byford-Jones, μεταφρ. Γιάννης Χρονόπουλος, «Η Ελληνική Τριλογία», HISTORICAL QUEST, Αθήνα 2023 

M. Halbwachs, «Τα κοινωνικά Πλαίσια της Μνήμης» , Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ, Αθήνα 2013

Chris Woodhouse , Εισαγωγή στο Θ. Μαρίνος, «ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING - 1942», ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Β΄ Έκδοση, Αθήνα 1994 

Β. ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 

Βασιλική, Λάζου, στο https://www.historical-quest.com/arxeio/20os-aionas-ellada/426- gorgopotamos-1942-simeiwma-i-anatinaxi-tis-gefyras.html, 

Χ. Μουτσούρης, στο https://www.historical-quest.com/arxeio/20os-aionas-ellada/425- gorgopotamos-1942-proseggiseis-tis-ethnikis-antistasis-sti-simerini-epoxi.html, 

Γ, Π, στο, https://www.rizospastis.gr/story.do?id=560013,

 ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ 

Άρθρο της Πόπης Ζαράγκα Κοροβέση

 

Αγαπητές/οί συνδημότισσες/ες 

Στη σημερινή ζοφερή πραγματικότητα πληθαίνουν οι φωνές που αναγνωρίζουν ότι η οικοδόμηση του ελληνικού πολιτικού συστήματος είναι εκ βάθρων προβληματική και η κρίση που βιώνουμε δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά και πολιτική/θεσμική. 

H πρωτοφανής αυτή κρίση επιτάσσει να καταστεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση γνήσιος θεσμικός εκφραστής ενός Κράτους κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής, αλλά και βασικός πυλώνας μιας νέας παραγωγικής και αναπτυξιακής πορείας της χώρας. 

Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των ΟΤΑ είναι αναμφισβήτητα σπουδαίος, αφού μέσω αυτών προωθούνται και εξυπηρετούνται τα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου. 

Προς την κατεύθυνση αυτή προβλέπεται από το Σύνταγμα (άρθ.102, παργρ. 1) η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων να ανήκει στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και η άσκηση όλων των κρατικών εκτελεστικών αρμοδιοτήτων ανατίθενται, με νόμο, από το Κράτος σε αυτούς. 

 Όπως αναφέραμε και στην αρχή, βιώνουμε, ως χώρα, μία πρωτοφανή κρίση που εκτός από οικονομική είναι κυρίως πολιτική. Βασικό

 στοιχείο αυτής της κρίσης είναι οι πελατειακές σχέσεις που ξεκινούν από το κράτος και προχωρούν, ως βαρύ πυροβολικό, στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. 

Με τον όρο “πελατειακές σχέσεις” εννοούμε τις αθέμιτες σχέσεις και συναλλαγές, ανάμεσα σε υποψηφίους και ψηφοφόρους που στοχεύουν στην εξασφάλιση προσωπικών συμφερόντων και των δύο πλευρών. Με αυτή την πρακτική τα κομματικά/παραταξιακά δίκτυα πελατειακών σχέσεων μετέτρεψαν την πολιτική συμμετοχή των πολιτών σε καθαρή συναλλαγή, αντικαθιστώντας την ανάγκη αλληλεγγύης από άκρατο ατομικισμό, ο οποίος εκφράζεται με διαρκή αγώνα για πρόσβαση στο κομματικό/παραταξιακό σύστημα προνομίων. 

Είναι κοινό μυστικό πως τα δίκτυα αυτά των πελατειακών σχέσεων έχουν το πλέον πρόσφορο έδαφος στους Δήμους και ιδιαίτερα αυτούς των μικρών κοινωνιών με αποτέλεσμα όχι μόνο την απαξίωση του συλλογικού συμφέροντος, έναντι των προσωπικών συμφερόντων και συναλλαγών, αλλά και έντονους αυταρχισμούς σε όλο το φάσμα των θεσμών (πολιτικοί, εκπαιδευτικοί, οικονομικοί κλπ). 

Ως υποψήφιοι του συνδυασμού “Εμείς” με επικεφαλής τον Άρη Παπουτσή, έχουμε ως πρόταγμά μας το κοινωνικό σύνολο. Οραματιζόμαστε και υποσχόμαστε μια "κοινωνία των πολιτών" που θα λειτουργήσει σαν συνδετική ύλη στο σύστημα πολίτη-δήμου, διαμεσολαβώντας το συλλογικό συμφέρον. Γι' αυτό ΠΡΟΤΑΣΣΟΥΜΕ τη ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ, ώστε με την ανάληψη του Δήμου μας, μετά από τη δική σας αποφασιστική εντολή, να ενεργοποιήσουμε τις συνθήκες και τις διαδικασίες εκείνες που επιτρέπουν να γίνεται φανερός ο τρόπος διαχείρισής του. Να βάλουμε ένα οριστικό τέλος στα όποια φαινόμενα αυθαιρεσίας, παραβίασης της νομιμότητας και προσβολής των δικαιωμάτων των πολιτών ή κατάχρησης της τοπικής εξουσίας. 

Αγαπητοί/ες συνδημότες και συνδημότισσες!!! 

Στις 8 Οκτωβρίου έχουμε όλοι και όλες την ευκαιρία να ξαναχτίσουμε τη σχέση μας με το Δήμο με νέα, καθαρά υλικά. Δώστε μας την ευκαιρία να αξιοποιήσουμε τις δυνάμεις που έχουμε μέσα μας για να βοηθήσουμε στην ανάπτυξη και εξέλιξη του Δήμου μας. 

Πόπη Ζαράγκα Κοροβέση

 Ιστορικός 

Υποψήφια Δημοτική Σύμβουλος με τον συνδυασμό “Εμείς” με τον Άρη Παπουτσή

Hobbes και Rawls

ΕΠΟ 43 / Πολιτικές Ιδεολογίες
ΕΡΓΑΣΙΑ 1η

Ακαδημαϊκό έτος 2017-2018

Ζαράγκα Καλλιόπη

ΘΕΜΑ

Η επίκληση του κοινωνικού συμβολαίου αποτελεί μια από τις σημαντικότερες θεωρίες πολιτικής νομιμοποίησης στην νεότερη και σύγχρονη πολιτική σκέψη. Σε αυτό το πλαίσιο εξηγήστε το ρόλο που διαδραματίζει το κοινωνικό συμβόλαιο ως διαδικασία δικαιολόγησης του τρόπου πολιτειακής οργάνωσης και ειδικότερα αναπτύξτε τις βασικότερες ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στις ερμηνείες που διατυπώνουν ο Hobbes και ο Rawls.

Λέξεις: 2200

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΟΥ HOBBES (ΧΟΜΠΣ)

• Η φυσική κατάσταση του ανθρώπου
  
  
• Το κοινωνικό συμβόλαιο και η νομιμοποίηση της

ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΟΥ RAWLS (ΡΩΛΣ)

• Πρωταρχική θέση και Πέπλο άγνοιας
  
  
• Το κοινωνικό συμβόλαιο του Ρωλς
  
  
• Οι δύο αρχές δικαιοσύνης του Ρωλς
  
  
• Ο ορθολογισμός του Ρωλς

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το παρόν θέμα αναφέρεται στη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου και τη συμβολή της στη σύγχρονη πολιτική σκέψη.

Η θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου είναι μια υποθετική κατασκευή, η οποία, κατ' αρχάς εξηγεί την αναγκαιότητα δημιουργίας μιας οργανωμένης πολιτικής κοινωνίας και στη συνέχεια προχωρεί, μεθοδευμένα, στη νομιμοποίηση της πολιτικής εξουσίας (Στυλιανού Α., 2006, "Η έννοια του Κοινωνικού Συμβολαίου στην Πολιτική Φιλοσοφία του Χομπς" pdf σ. 28-29).

Ως κοινωνικό συμβόλαιο, κατά τον Χομπς, νοείται η εγκατάλειψη από τους ανθρώπους της πρωτόγονης φυσικής τους κατάστασης και η μετάβασή τους σε μια οργανωμένη πολιτική κοινωνία. Αυτή η μετάβαση συντελείται μέσω μιας συμφωνίας, ενός συμβολαίου (Στυλιανού Α., (2006, ό.π. σ. 26).

Ο Χομπς θεωρείται ο θεμελιωτής της Πολιτικής Επιστήμης και Φιλοσοφίας. Εκφράζει με πρωτοποριακό τρόπο, με τα έργα του Λεβιάθαν και De Civi, την εποχή του και τα προβλήματά της και θέτει ως κυρίαρχο πρόβλημα τον προσδιορισμό, τις προϋποθέσεις και τη μορφή της εξουσίας, την οποία θεωρούσε αναγκαία (Στυλιανού Α., 2006,ό.π. σ.26).

Ο Ρωλς, μέσα από το έργο του "Μια θεωρία της δικαιοσύνης" επιδιώκει να καταδείξει τη δυνατότητα διαμόρφωσης μιας ακριβοδίκαιης και αμερόληπτης δικαιοσύνης, που θα μπορεί να ισχύσει σε μια ευτεταγμένη και δημοκρατική κοινωνία, εμμένοντας στη θέση ότι μπορούμε και πρέπει να διαμορφώσουμε αυτές τις συνθήκες, που θα περιορίσουν τον πόνο και την αδικία και θα κατευθύνουν τη συμβίωση των πολιτών ενός κράτους αλλά και των λαών διεθνώς, πάνω σε αρχές αμοιβαίου σεβασμού (Π.Κ.Σούρλας, http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=147289).

Το ακριβές ζητούμενο του θέματος είναι η εξακρίβωση, ανάλυση και δικαιολόγηση των ομοιοτήτων και διαφορών ανάμεσα στα δύο θεωρητικά εγχειρήματα.

Προς την κατεύθυνση αυτή θα εξετάσουμε, μεμονωμένα, τα εγχειρήματα των δύο στοχαστών, παρουσιάζοντας αρχικά τον προβληματισμό τους. Στη συνέχεια θα μελετήσουμε, όσο το δυνατόν πιο λεπτομερώς, τις μεθόδους και διαδικασίες που ακολουθούν για να φτάσουν, ο καθένας ξεχωριστά, στο επιθυμητό τους αποτέλεσμα. Τέλος θα επισημάνουμε τις διαφορές και ομοιότητες, ως προς τη σύλληψη της ιδέας, τις θέσεις και τις μεθόδους τους.

ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΟΥ HOBBES (ΧΟΜΠΣ­­­­)

Ο Χομπς, αντίθετος με την Αριστοτέλεια θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό, θεωρεί, πως ο άνθρωπος στη φυσική του πρωτόγονη, προκοινωνική κατάσταση είναι μοναχικός και εχθρικός με τους άλλους, επισημαίνοντας πως οι κοινωνικές συναναστροφές δεν τού προσφέρουν καμιά ευχαρίστηση, αλλά αντίθετα τού προξενούν δυσαρέσκεια και ανταγωνιστική διάθεση.(Hobbes, Leviathan, XIII, σ.195)

Η ανθρώπινη φύση, κατά τον Χομπς, χαρακτηρίζεται από δύο στοιχεία: τα πάθη και τη λογική. Υποστηρίζει πως οι άνθρωποι είναι, από τη φύση τους, ίσοι σε ικανότητες, φυσικές και διανοητικές. Όλοι έχουν τις ίδιες βασικές επιθυμίες, που είναι η διατήρηση της ζωής και της περιουσίας τους, κάθε τι που θα τους εξασφαλίσει μια ευχάριστη ζωή, καθώς και η αποφυγή του πόνου και του θανάτου, αλλά και τα ίδια πάθη, εγωισμό, απληστία και λαχτάρα για ισχύ. Τα πάθη είναι αυτά που παρωθούν τον άνθρωπο να επιδιώκει την αυτοσυντήρησή του, επιδιώκοντας ειρήνη και ασφάλεια. Παράλληλα η λογική του, όταν αδυνατεί να ζει σε κατάσταση ειρήνης, τού ενεργοποιεί το φόβο του θανάτου, οδηγώντας τον σε επιλογές εξασφάλισής της, δηλαδή σε πόλεμο. Επομένως η θέση του Χομπς είναι πως, εφόσον όλοι οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως ίσοι και, επιθυμούν και στοχεύουν στα ίδια πράγματα, αυτό τους καθιστά μεταξύ τους εχθρούς, οι οποίοι προσπαθούν να καταστρέψουν ή να υποτάξουν ο ένας τον άλλο. Αυτή λοιπόν η φυσική κατάσταση, στην οποία ο άνθρωπος είναι λύκος για τον κάθε άνθρωπο ("homo homini lupus est"), είναι μια κατάσταση συνεχών συγκρούσεων και πολέμων, ένας ατέλειωτος εμφύλιος πόλεμος όλων απέναντι σε όλους ("bellum omnium contra omnes") και "ο ανθρώπινος βίος, μοναχικός, ενδεής, βρώμικος, κτηνώδης και βραχύς" (Heywood, 2007,σ. 95 & Hobbes, Leviathan, XIII,σ.193-198 & XVII, σ.200-201).

Τα πάθη και οι επιθυμίες, υποστηρίζει ο Χομπς, δεν είναι αμαρτήματα ,αφού δεν υπάρχει κάποιος νόμος να τα περιορίζει ή να τα απαγορεύει. Ο φυσικός άνθρωπος φοβάται και αγωνίζεται για τη ζωή του και την περιουσία του. Από τη στιγμή που δεν υπάρχει κάποιος νόμος να προστατεύσει αυτά τα δύο επισφαλή αγαθά, ο φόβος της απώλειάς τους θέτει σε εγρήγορση την ορθολογικότητα του ανθρώπου να τα υπερασπιστεί, ασκώντας βία, με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση πολέμου, ακόμη και σε περίοδο που δεν υφίσταται ένοπλη αναμέτρηση, αφού τίποτε δεν του εγγυάται ειρήνη και ασφάλεια. Σε μια τέτοια κατάσταση διαρκούς φόβου και του κινδύνου ενός βίαιου θανάτου καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει, οποιοδήποτε μέσο κρίνει αναγκαίο, για να επιβιώσει, που σημαίνει πως τίποτε δεν ανήκει σε κανέναν και όλοι έχουν δικαίωμα πάνω σε όλα. Συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι τα πάθη και οι πράξεις που απορρέουν από αυτά, να μην θεωρούνται αμαρτήματα και τίποτε να μη μπορεί να λογιστεί ως σωστό ή λάθος, τίποτε δεν θεωρείται άδικο και, από τη στιγμή που δεν υπάρχει νόμος και εξουσία, δεν υφίστανται οι έννοιες της δικαιοσύνης και της αδικίας (Hobbes, Leviathan, XIII,σ.193-198 & XVII, σ.200).

Το κοινωνικό συμβόλαιο και η νομιμοποίηση της εξουσίας

Ο διαρκής φόβος του βίαιου θανάτου καθώς και το πρόβλημα της επισφαλούς ειρήνης και ασφάλειας του ανθρώπου στη φυσική του κατάσταση είναι τα κυρίαρχα σημεία της θεωρίας του Χομπς. Είναι αναγκαίο γι' αυτόν να βρεθεί ένας τρόπος, ώστε ο άνθρωπος να ξεφύγει από αυτόν τον συνεχή κίνδυνο πολέμων και συγκρούσεων. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα σε μια πολιτική κοινωνία που θα διέπεται από νόμους και κανόνες (Hobbes, Leviathan, XVII, σ.200).

Η θεωρία του Χομπς για τη φυσική κατάσταση του ανθρώπου δεν είναι παρά μια υποθετική, φανταστική κατασκευή, την οποία επινόησε, προκειμένου να οικοδομήσει μια τέλεια πολιτική κοινωνία, μια "τέλεια πολιτεία", όπως ο ίδιος αναφέρει στο έργο του De Cive, η οποία θα εξασφαλίζει στους ανθρώπους ειρηνική συμβίωση, δίνοντας, πρωτίστως, αξία στη διασφάλιση της ίδιας της ανθρώπινης ζωής. Μια, τέτοια, τέλεια πολιτεία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω μιας συναίνεσης, ενός κοινωνικού συμβολαίου (Στυλιανού Α., "Η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου",σ.106).

Εδώ τίθεται το ερώτημα: ποια θα είναι η μορφή αυτής της πολιτικής εξουσίας? Με την περιγραφή, του πώς είναι αυτή η υποθετική φυσική κατάσταση, ο Χομπς, οδηγείται στο πώς πρέπει να είναι η πολιτική εξουσία και καταλήγει στη νομιμοποίησή της, δηλαδή στο κοινωνικό συμβόλαιο.

Παρατηρεί, πως οι άνθρωποι, προκειμένου να ζουν ειρηνικά και με ασφάλεια, είναι διατεθειμένοι, να θέτουν περιορισμούς στον εαυτό τους, αν και αγαπούν να είναι ελεύθεροι, και να ασκούν κυριαρχία πάνω σε άλλους. Θεωρεί, πως μόνο μια σύμβαση που θα τηρείται με το νόμο του ξίφους, θα μπορεί να αποτρέψει τον άνθρωπο να επιστρέψει στη φυσική του κατάσταση και να ενεργεί σύμφωνα με τις δικές του δυνάμεις και δεξιότητες υπέρ του και εις βάρος των άλλων. Προτείνει, λοιπόν, να εκχωρήσουν (οι άνθρωποι) μέρος της ελευθερίας τους σε έναν κυρίαρχο (ένα άτομο ή συνέλευση ατόμων), ο οποίος θα ενεργεί έτσι, ώστε να τους εξασφαλίζει ασφάλεια και ειρήνη (Hobbes, Leviathan, XVII,σ200-201, 237,241-242).

Με αυτόν τον τρόπο, αυτή τη συναίνεση, νομιμοποιείται μια πολιτική εξουσία, σύμφωνα με την οποία ο κυρίαρχος θα έχει την απόλυτη εξουσία πάνω στους υπηκόους του, οι οποίοι θα έχουν δικαίωμα αντίστασης στη μοναδική περίπτωση που αυτός φανεί κατώτερος των ευθυνών του και των προσδοκιών τους (Hobbes, Leviathan, XVII, σ. 242, Στυλιανού, "Θεωρίες του Κ.Σ." 108 & Στυλιανού, "Η έννοια του Κ.Σ.στην Π.Φ. του Χομπς", σ. 24).

ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΟΥ RAWLS (ΡΩΛΣ)

Πρωταρχική θέση και Πέπλο άγνοιας

Ο Ρωλς με το κοινωνικό του συμβόλαιο δεν αποσκοπεί, όπως ο Χομπς, στη δημιουργία μιας πολιτικής κοινωνίας ή στη δικαιολόγηση και νομιμοποίηση της πολιτικής εξουσίας, αλλά στη δόμηση μιας δίκαιης και ευτεταγμένης κοινωνίας. Γι αυτό το λόγο δεν του είναι απαραίτητη μια πλήρης και ολοκληρωμένη θεωρία κοινωνικού συμβολαίου, αφού δεν χρειάζεται να αναλύσει την ανθρώπινη φύση και τις εκφάνσεις της φυσικής κατάστασης. Ο Ρωλς προσπαθεί να κατασκευάσει δύο αρχές της δικαιοσύνης, την αρχή της ελευθερίας και την αρχή της διαφοράς, οι οποίες θα προκύψουν μέσα από μια έλλογη διαβούλευση, μιας ομάδας ατόμων, σε μια πρωταρχική υποθετική θέση ισότητας, ελευθερίας και άγνοιας (Δημητρίου Σ.Θεωρίες Κ.Σ., σ. 160 & Μιχαλάκης,Το δίκαιο και το αγαθό σ.30,34).

Σε αυτή την υποθετική αρχική θέση, όπου όλα τα άτομα έχουν ίση ελευθερία και δικαιώματα να εκφέρουν ελεύθερα τις απόψεις τους, τα σκεπάζει ένα πέπλο άγνοιας, ώστε να μη γνωρίζουν τίποτε σχετικά με την κοινωνική θέση, την οικονομική κατάσταση, το φύλο, τα ταλέντα και τις ικανότητές τους μέσα στην κοινωνία, αλλά ούτε και την κοινωνία, τη χώρα ή τη φυλή, της οποίας θα είναι μέλη. Μόνο κάτω από αυτές τις συνθήκες άγνοιας, σύμφωνα με τον Ρωλς, μπορούν τα άτομα να επιλέξουν, ανεπηρέαστα και αμερόληπτα, εκείνες τις αρχές δικαιοσύνης που θεωρούν πως θα είναι ρυθμιστές μιας δίκαιης και ευτεταγμένης κοινωνίας (Μιχαλάκης, σ. 30,31).

Αυτό που γνωρίζουν, πράγμα βασικό για την επιλογή των αρχών της δικαιοσύνης, είναι τα αγαθά τα απαραίτητα για τη ζωή, τα "πρωταρχικά αγαθά", όπως τα αναφέρει ο Ρωλς, όπως το εισόδημα, ο πλούτος, οι ευκαιρίες, τα δικαιώματα, οι ελευθερίες. Αγαθά, από τα οποία οι άνθρωποι επιθυμούν πάντα να έχουν όσο το δυνατό περισσότερα (Kymlika, σ. 156-157).

Δεδομένο, για τον Ρωλς, είναι, πως οι άνθρωποι σ' αυτή την αρχική θέση έχουν μια διαισθητική αντίληψη της δικαιοσύνης, αντιμετωπίζονται, δηλαδή ως ηθικά πρόσωπα, τα οποία βάσει των ηθικών εννοιών του δικαίου και του αγαθού οδηγούνται σε πράξεις δίκαιες και ηθικές. Διακατεχόμενοι από το αίσθημα της δικαιοσύνης θα σεβαστούν τις όποιες αρχές επιλέξουν μέσα σε αυτή την κατάσταση άγνοιας, ανεξάρτητα αν, στο τέλος, αποκαλυφθεί, πως αυτές δε θα είναι ανάλογες των δικών τους συμφερόντων και προσδοκιών (Δημητρίου, σ. 159, Μιχαλάκης, σ. 32 & Kymlika, σ. 155).

Το κοινωνικό συμβόλαιο του Ρωλς

Όλες οι θεωρίες των κοινωνικών συμβολαίων είναι υποθετικές κατασκευές που χρησιμοποιούν οι στοχαστές τους, προκειμένου να καταλήξουν, μέσω συναίνεσης, στη δημιουργία μιας οργανωμένης κοινωνίας και στη νομιμοποίηση της πολιτικής εξουσίας (Μιχαλάκης, σ.35). Μια πρώτη στροφή παρατηρούμε στον Καντ, ο οποίος προϋποθέτει την ύπαρξη μιας οργανωμένης κοινωνίας, για να προχωρήσει στη νομιμοποίηση ενός κράτους δικαίου. Το κοινωνικό συμβόλαιο, στην καντιανή μέθοδο, έχει τη μορφή μιας συμβολαιικής πράξης κανόνων της δικαιοσύνης, η οποία απαιτείται να είναι σεβαστή τόσο από τους πολίτες, όσο και από το κράτος και με βάση αυτή να ρυθμίζει τις λειτουργίες του. Επομένως ο κράτος δικαίου, σύμφωνα με την καντιανή μέθοδο, συγκροτείται με τη συναίνεση, σε μια πρωταρχική θέση, έλλογων, ηθικών και ελεύθερων προσώπων και όχι ως αποτέλεσμα φόβου και παθών, όπως στον Χομπς (Δημητρίου Σ.,Μεταηθικός αναστοχασμός, σ. 164).

Το εγχείρημα του Ρωλς στηρίζεται πάνω στη συμβολαιοκρατική μέθοδο και πολιτική φιλοσοφία του Καντ. Για το λόγο αυτό δεν καλούμαστε να αποφασίσουμε αν επιθυμούμε ή όχι να βγούμε από την όποια φυσική κατάσταση και να ζήσουμε με ασφάλεια σε μια οργανωμένη κοινωνία, αλλά μάς παρουσιάζει ευθύς αμέσως μια συμβολαιική πράξη, για να επιλέξουμε, έχοντας ένα ορθολογιστικό και ηθικό υπόβαθρο, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες (αρχική θέση άγνοιας και ισότητας), δύο αρχές της δικαιοσύνης, αυτές της ελευθερίας και της διαφοράς, οι οποίες θα διέπουν την πολιτική μας κοινωνία (Δημητρίου, σ. 163,164 & Μιχαλάκης, σ.34).

Οι δύο αρχές δικαιοσύνης του Ρωλς

Ο Ρωλς, υποστηρικτής του κοινωνικού φιλελευθερισμού, αντιλαμβάνεται, σε μια εύτακτη και δίκαιη κοινωνία, τη δικαιοσύνη ως "ακριβοδικεία". Η αντίληψή του αυτή τον οδηγεί σε δύο βασικές αρχές: α) την αρχή της ελευθερίας, β) την αρχή της διαφοράς (Heywood, 2007, σ.132).

α) Η αρχή της ελευθερίας

Κάθε πρόσωπο πρέπει να έχει ίσο δικαίωµα στο πιο εκτενές συνολικό σύστηµα ίσων βασικών ελευθεριών που είναι συµβατό µε ένα παρόµοιο σύστηµα ελευθερίας για όλους. {(Θ∆), Kymlika, σ. 145)}

Ως βασικές ελευθερίες, ο Ρωλς, θεωρεί την πολιτική ελευθερία (το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι), την ελευθερία λόγου και σκέψης, την προσωπική ελευθερία, την ελευθερία της θρησκευτικής πίστης και λατρείας, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας (κ.α.), δικαιώματα, δηλαδή, που αναγνωρίζονται ως σημαντικά στοιχεία των φιλελεύθερων δημοκρατιών στις δυτικές κοινωνίες (Heywood, σ. 73-74 & Kymlika, σ. 147).

β) Η αρχή της διαφοράς,

Κοινωνικές και οικονοµικές ανισότητες πρέπει να διαρρυθµίζονται µε τέτοιο τρόπο, ώστε και οι δύο: (α) να αποβαίνουν προς το µεγαλύτερο όφελος των λιγότερο ευνοηµένων σύµφωνα µε τη δίκαιη αρχή της αποταµίευσης,22 και (β) να συνδέονται µε αξιώµατα και θέσεις ανοικτές σε όλους, υπό συνθήκες ακριβοδίκαιης ισότητας ευκαιριών. {(Θ∆ 355), Kymlika,σ.145}

Κατά τον Ρωλς, σε μια δίκαιη κοινωνία πρέπει να ισχύει η "αρχή της διαφοράς". Σύμφωνα με αυτή, οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες μπορούν να γίνονται αποδεκτές μόνο στην περίπτωση που λειτουργούν έτσι, ώστε να αποβαίνουν προς όφελος των φτωχότερων τάξεων και να συνδέονται έτσι, ώστε να υπάρχουν ίσες ευκαιρίες για αξιώματα και θέσεις. Αυτό δε σημαίνει, επ' ουδενί, πως θα πρέπει η ανισότητα να εξαλειφθεί εντελώς, αφού σε αυτή την περίπτωση, όπου όλοι θα είχαν ίση πρόσβαση στα πρωταρχικά αγαθά, δε θα υπήρχαν τα κίνητρα για εργασία (Heywood, σ. 87-89,131).

Στις δύο αυτές αρχές της δικαιοσύνης ισχύει ένα σύστημα ιεράρχησης δύο προτεραιοτήτων, "λεξικογραφική προτεραιότητα" . Ως πρώτη προτεραιότητα τίθεται η ελευθερία έναντι της ισότητας. Συγκεκριμένα, για να λειτουργήσει η ισότητα θα πρέπει να τηρείται η ελευθερία. Η αρχή της ελευθερίας έχει απόλυτη προτεραιότητα έναντι της ισότητας και επομένως η εξασφάλιση της ισότητας δεν μπορεί να υποσκελίσει τις βασικές ελευθερίες, έστω και αν αυτή στοχεύει στη μεγαλύτερη ευημερία ή στην ανακούφιση των ασθενέστερων τάξεων. Η δεύτερη προτεραιότητα δηλώνει την ακριβοδικία έναντι της αρχής της διαφοράς. Η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών σε ανταγωνιστικές θέσεις ή αξιώματα, δεν αφήνει περιθώρια ευνοϊκότερης μεταχείρισης των ασθενέστερων τάξεων (Kymlika, σ. 146).

Ο ορθολογισμός του Ρωλς

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, ο Ρωλς στηρίζει το εγχείρημά του στην καντιανή πολιτική φιλοσοφία. Ο Καντ αναζητεί τη δικαιοσύνη και στηρίζει τη μεθοδολογία του στις ιδέες της αυτονομίας και του ορθολογισμού, κάτι που ο Ρωλς ακολουθεί, εκλαμβάνοντας ως ηθική τις έννοιες του ορθού και του αγαθού και δίνοντας προτεραιότητα στο ορθό έναντι του αγαθού. Η όλη διαδικασία του Ρωλς, από την πρωταρχική θέση μέχρι και την κατάδειξη της δικαιοσύνης ως ακριβοδικίας, εκφράζεται μέσα από

την καντιανή πρακτική της ηθικοπολιτικής αυτονομίας (Στυλιανού, Θεωρίες Κ.Σ., σ. 164-165)

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ

Εξετάζοντας τις δύο αυτές θεωρήσεις διαπιστώσαμε ομοιότητες αλλά και σημαντικές διαφορές.

Ομοιότητες:

• Και οι δύο στοχαστές χρησιμοποιούν ως εργαλείο ένα υποθετικό συμβόλαιο, στοχεύοντας στη νομιμοποίηση της κρατικής εξουσίας.
• Ξεκινούν από μία αρχική, υποθετική, κατάσταση και μέσα από, τις δικές του ο καθένας, σταδιακές διαδικασίες, οδηγούνται σε μια νέα τελική κατάσταση.
• Τα εγχειρήματα και των δύο στοχαστών ξεκινούν, θέτοντας τους ανθρώπους, μέσα σε συνθήκες ισότητας, ίση ικανότητα των σωματικών και πνευματικών δυνατοτήτων στον Χομπς και ίση άγνοια στον Ρωλς, για να καταλήξουν σε μια συγκεκριμένη θέση, ως αποτέλεσμα συναίνεσης.

Διαφορές:

• Ο Χομπς παρουσιάζει τον άνθρωπο σε μια πρωτόγονη, φυσική κατάσταση έξω από οποιοδήποτε πλαίσιο οργανωμένης κοινωνίας. Σε αυτή την κατάσταση οι άνθρωποι δρούν ορμώμενοι από τις επιθυμίες και τα πάθη τους και επιδιώκουν, με οποιοδήποτε τρόπο, την εξασφάλιση μιας ευχάριστης ζωής. Ζώντας συνεχώς το φόβο του θανάτου, κυριαρχούνται από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, αναζητώντας την ειρήνη και την ασφάλεια, μέσα από τον ίδιο τον πόλεμο.
• Εφόσον όλοι έχουν ίδιες επιθυμίες και ίσες ικανότητες για την επίτευξή τους, αλληλοαντιμετωπίζονται ως εχθροί, με αποτέλεσμα η περιρρέουσα κατάσταση της κοινωνίας τους να είναι μια κατάσταση συνεχούς φόβου και ατέρμονος πολέμου.
• Σε αυτή την κατάσταση, όπου τα πάθη και οι επιθυμίες καθορίζουν τις πράξεις τους, που μπορούν να θεωρηθούν δικαιολογημένες, τα πρόσωπα δεν είναι ηθικά και οι έννοιες δίκαιο και άδικο είναι άγνωστες και ανύπαρκτες.
• Η φυσική κατάσταση για τον Ρωλς είναι μία αρχική θέση στην οποία τα υποθετικά πρόσωπα είναι ίσα μεταξύ τους ως προς την άγνοια της θέσης τους σε μια υποθετική μελλοντική κοινωνία, για την οποία, μέσα από αυτή την ίση άγνοια, καλούνται να αποφασίσουν και συναινέσουν κανόνες και αρχές δικαιοσύνης, έλλογα και ελεύθερα.Τα πρόσωπα έχουν επιλεχθεί με βάση μια ηθική υπόσταση. Απ την πρώτη στιγμή ο Ρωλς μάς φέρνει αντιμέτωπους με τις έννοιες της ηθικής και του δικαίου, έννοιες ανύπαρκτες στη θεώρηση του Χομπς, που συνιστούν σημαντική διαφορά ανάμεσα στις δύο θεωρίες.
• Οι δύο αρχικές καταστάσεις έχουν την ίδια περίπου μορφή ως σχήματα. Όμως ο Χομπς βασίζει τη δική του αρχική κατάσταση στην εμπειρία, στην πραγματικότητα δηλαδή των εμφυλίων πολέμων και συγκρούσεων (κάτι που βιώνει, άλλωστε, και ο ίδιος στη μεγαλύτερη διάρκεια της ζωής του), ενώ την αρχική θέση του ο Ρωλς τη χειρίζεται αφαιρετικά αφού, πέραν της ισότητας της άγνοιας, δεν αποδέχεται τη φυσική κατάσταση ως κατάσταση ισότητας και αφαιρεί από αυτήν την ίση ικανότητα στις διαπραγματεύσεις (Kymlika, σ. 154).
• Το ζητούμενο για τον Χομπς είναι, περιγράφοντας τη φυσική κατάσταση και την ανθρώπινη φύση, να αναδείξει τα αναδυόμενα από αυτές προβλήματα και να τα επιλύσει. Η επίλυσή τους θα είναι η δημιουργία μιας κοινωνίας που θα προσφέρει στους υπηκόους της ειρήνη και ασφάλεια και θα απομακρύνει τον κίνδυνο του πολέμου. Κάτι τέτοιο είναι εφικτό, μόνο, με την ίδρυση ενός απολυταρχικού κράτους, στο οποίο οι άνθρωποι με τη συναίνεσή τους, μια συναίνεση που θα πηγάζει βέβαια από το διαρκή φόβο του πόνου και του θανάτου, θα εκχωρήσουν μέρος της ελευθερίας τους σε έναν κυρίαρχο, εντεταλμένο να τους προστατεύει από κάθε εξωτερική επιβουλή, αλλά και να επιβάλλεται με το ξίφος του σε οποιαδήποτε παρέκκλιση των υπηκόων του από τα συμπεφωνημένα. (Heywood, σ.110)
• Ο Ρωλς αναζητά αρχές και κανόνες δικαιοσύνης για να λειτουργήσει με δίκαιο τρόπο μια ευτεταγμένη κοινωνία. Γι αυτόν απαραίτητη προϋπόθεση είναι τα πρόσωπα που θα εμπλακούν σε αυτό το διανοητικό πείραμα να είναι ηθικά και αυτόνομα πρόσωπα και να αποφασίσουν ορθολογιστικά και με ελεύθερο πνεύμα και όχι σε μια βάση καταπίεσης και φόβου. Μια τέτοια κοινωνία που θα στηρίζει και θα στηρίζεται στις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας και θα αποσκοπεί στο γενικό καλό, είναιι μια δημοκρατική κοινωνία.(Στυλιανού, Η έννοια του Κ.Σ, σ. 28)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

• Μιχαλάκης Α., (2013) "Το δίκαιο και το αγαθό",Αθήνα, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
• Δημητρίου Σ., "Μεταηθικός αναστοχασμός του Ρωλς"file:///C:/Users/user/Downloads
• Σούρλας Π.Κ., http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=147289
• Στυλιανού Α., (2006), " Η έννοια του Κοινωνικού Συμβολαίου στην Πολιτική Φιλοσοφία του Χομπς", Αθήνα, Πόλις
• Στυλιανού Α., (2006), "Θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου", Αθήνα, Πόλις
• Χομπς Τ., (1989), "Λεβιάθαν", Αθήνα, ΓΝΩΣΗ
• Kymlika W., "H πολιτική φιλοσοφία της εποχής μας" file:///C:/Users/user/Downloads
• Heywood A., (2007), " Πολιτικές Ιδεολογίες ", Αθήνα, Επίκεντρο

Οι τύποι των σχολείων και ο κοινωνικός τους ρόλο το Μεσαίωνα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΟ: ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 32: «Δύο Θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού»

1^η εργασία της Ζαράγκα Καλλιόπης (Αθη4)

Ακαδημαϊκό έτος: 2017-2018

ΘΕΜΑ: «Να παρουσιάσετε τους τύπους των σχολείων και τον κοινωνικό τους ρόλο το Μεσαίωνα (10^ος-13^ος αι.)

Έκταση 1.500 λέξεις.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

v Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

v ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

v ΤΥΠΟΙ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΩΡΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

1. Συντεχνιακά σχολεία
2. Εκκλησιαστικά σχολεία
3. Τα σχολεία των Δήμων
4. Τα σχολεία της καθομιλουμένης
5. Τα σχολεία  στις αυλές της αριστοκρατίας
6. Τα σχολεία των ιπποτών
7. Σχολεία ωδικής ή ψαλτικής

v ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

v ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

v Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

     Μέχρι και τα τέλη του 9ου αιώνα η εκπαίδευση στο μεσαιωνικό κόσμο της Δύσης, βρίσκεται υπό την εποπτεία της εκκλησιαστικής εξουσίας και κύριος στόχος της είναι η λατρεία του Θεού. Εν αντιθέσει, στο Βυζάντιο η εκπαίδευση τελεί υπό την προστασία του κράτους. Λειτουργούν ιδιωτικά και δημόσια σχολεία που παρέχουν την εγκύκλιο παιδεία καθώς και ανώτερες σχολές νομικών και ρητόρων. Με την ανατολή του Ώριμου Μεσαίωνα παρατηρούνται στην Ευρώπη κοσμογονικές αλλαγές, οι οποίες έχουν επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής και οδηγούν στη διαμόρφωση ενός νέου εκπαιδευτικού συστήματος, ώστε να εξυπηρετείται η κάλυψη των πρακτικών αναγκών που προκύπτουν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, πράγμα που επιτυγχάνεται με την ίδρυση  σχολείων διαφορετικών ειδών και τύπων ( Γκότσης, 2001, σ.45 & 58). 

v ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ  ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

      Οι μικροανακαλύψεις νέων τεχνικών αγροκαλλιέργειας, όπως η τριζωνική καλλιέργεια και η επέκταση της αρόσιμης γης με εκχερσώσεις και αποξηράνσεις, καθώς και οι τεχνολογικές καινοτομίες του αγροτικού εξοπλισμού, έχουν ως αποτέλεσμα την ποιοτική και ποσοτική αύξηση της παραγωγής, την εξασφάλιση περισσότερης και καλύτερης ποιότητας τροφής και τη δημιουργία αποθεμάτων τροφίμων αλλά και τη δημογραφική αύξηση, με επακόλουθο ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού να μην εξαρτάται πλέον από τις καλλιέργειες και να μετακινείται από την ύπαιθρο στις πόλεις (Γκότσης, 2001, σ. 45 & Nicholas, 2000,σ. 420, 421, 423). 

     Η δημιουργία και η ανάπτυξη των πόλεων οδηγεί σε μια σειρά νέων επισιτιστικών, ενδυματολογικών, στεγαστικών και πνευματικών αναγκών με απότοκο την ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας και την αντικατάσταση της ανταλλακτικής οικονομίας με τη χρηματική. Παράλληλα, οι σταυροφορίες αυξάνουν τη διαθεσιμότητα του χρήματος, ενισχύουν το εμπόριο και φέρνουν στο προσκήνιο τις πρώτες εκδηλώσεις του χρηματοπιστωτικού συστήματος (Γκότσης, 2001, σ. 45-46 & Nicholas, 2000,σ. 403). Η εδραίωση της χρηματικής οικονομίας απαιτεί τη διδασκαλία νέων μαθημάτων, της λογιστικής, της αριθμητικής, της εμπορικής αλληλογραφίας και δημιουργεί νέα επαγγέλματα , (του δικαστικού υπαλλήλου, του δικηγόρου, του συμβολαιογράφου κ.λ.π.), καθιστώντας αναγκαίες τις σπουδές πάνω σε ένα διαφορετικό είδος γνώσης, αυτό των οικονομικών και εμπορικών συναλλαγών, βασισμένο σε έναν "επιστημονικοποιημένο" τρόπο σκέψης, άγνωστο στις μέχρι τότε μορφές διδασκαλίας ( Γκότσης, 2001, σ.45-46,49  & Milza, 1997, σ.153). 

     Απότοκος της ανάπτυξης του εμπορίου στις πόλεις ήταν η εμφάνιση της βιοτεχνίας. Η πρωτόγονη βιοτεχνική παραγωγή, που στη διάρκεια του πρώιμου Μεσαίωνα διεξαγόταν στα γαιοκτήματα, από τον 11ο αιώνα δίνει τη θέση της σε μια βιοτεχνική παραγωγή υψηλών απαιτήσεων. Καλείται να καλύψει ένα εύρος καταναλωτικών αγαθών, από τα αναγκαία έως τα εκλεκτά και πολυτελή, απαιτώντας τεχνίτες με υψηλή ειδίκευση ( Nicholas, 2007, σ. 437-438). Είναι η περίοδος που δημιουργούνται συντεχνίες, δηλαδή κλειστοί επαγγελματικοί οργανισμοί, με καταστατικά, πολιτικά δικαιώματα και διοικητικούς υπαλλήλους, τα οποία απαιτούν όχι μόνο εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις αλλά και ευρύτερες, καθιστώντας επιτακτικό ένα ανάλογο εκπαιδευτικό σύστημα (Γκότσης, 2001, σ. 46).

     Τέλος, η εξέλιξη των πόλεων οδηγεί στην πολιτική χειραφέτηση, αυτονόμηση και αυτοδιαχείρησή τους, εγείροντας την ανάγκη για την οργάνωση της διοίκησής τους σε ορθολογιστική βάση με υπαλλήλους, οι οποίοι καλούνται να στελεχώσουν πολιτικά και δικαστικά αξιώματα και άρα πρέπει να διαθέτουν την ανάλογη παιδεία (Γκότσης, 2001, σ. 49-50). 

    Καθίσταται, επομένως, επιτακτική η ανάγκη για μια βαθιά τομή στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θα πρέπει να διαμορφωθεί έτσι ώστε να υπηρετήσει τις κοινωνικές και συντεχνιακές ανάγκες και δραστηριότητες, καθώς και τις πολιτικές και οικονομικές αλλαγές που παρατηρούνται στη μεσαιωνική κοινωνία. Για να υπηρετηθεί αυτός ο στόχος, δημιουργούνται διαφορετικοί τύποι σχολείων, παρέχοντας εκπαίδευση πρακτική και χρηστική σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.

v ΤΥΠΟΙ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΩΡΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

 Συντεχνιακά σχολεία

     Με την άνθηση των πόλεων ιδρύονται και οργανώνονται, από τις συντεχνίες των εμπόρων και των βιοτεχνών, τα πρώτα σχολεία, τα "συντεχνιακά", προκειμένου να καλύψουν τις πρακτικές ανάγκες που αναδύθηκαν. Σκοπός τους είναι η παροχή στοιχειώδους και μόνο εκπαίδευσης, δηλαδή η διδασκαλία ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής και όχι η επαγγελματική κατάρτιση των μαθητών, για την οποία απαραίτητη προϋπόθεση, σύμφωνα με σχετικό νόμο, είναι να έχει λάβει ο υποψήφιος μαθητευόμενος τη βασική εκπαίδευση. Η αύξηση των δραστηριοτήτων και των αναγκών των συντεχνιών τις οδηγούν στην ίδρυση δύο ειδών σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στα σχολεία γενικής παιδείας και στα επαγγελματικά σχολεία.

     Στα σχολεία γενικής παιδείας διδάσκονται τα λατινικά και παρέχεται στους μαθητές μια εγκυκλοπαιδική μόρφωση με στόχο τη συνέχιση των σπουδών τους  στα πανεπιστήμια. Στα επαγγελματικά σχολεία οι μαθητευόμενοι διδάσκονται ένα ειδικό επάγγελμα. Η διάρκεια μαθητείας δεν είναι ίδια για όλες τις τέχνες, αλλά παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις. Για παράδειγμα, για την τέχνη του ξυλουργού απαιτείται τουλάχιστον διετής παρακολούθηση και εξάσκηση, ενώ για καταρτιστεί ένας χρυσοχόος, ο χρόνος μαθητείας που απαιτείται είναι από οκτώ έως και δέκα έτη (Γκότσης, 2001, σ. 46, Powers,2001, σ. 228, & Nicholas, 2007, σ. 446).

Εκκλησιαστικά σχολεία

     Παράλληλα με τα σχολεία των συντεχνιών ιδρύονται σχολεία, δευτεροβάθμιας κυρίως εκπαίδευσης και από την εκκλησία. Κύριος μοχλός της ίδρυσής τους, πέρα από τη μετάδοση της θρησκευτικής πίστης και λατρείας, είναι αυτή καθαυτή η ανάγκη της εκκλησίας, ως πολυπληθούς και πολυσύνθετης οργάνωσης, να έχει ικανά και καταρτισμένα στελέχη, για την καλύτερη διοίκησή της, ενώ συχνά καλείται να υποκαταστήσει την κοσμική εξουσία. Άρα, καθίσταται απαραίτητη η παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης στον κλήρο, θέμα για το οποίο η εκκλησία δείχνει τη μέριμνά της (Powers,2001, σ. 203, & Γκότσης, 2001, σ.47).

Τα σχολεία των δήμων

     Στις μεσαιωνικές πόλεις του 12ου και 13ου αιώνα εμφανίζονται τα "λατινικά" ή "δημοτικά" σχολεία, τα οποία διοικούνται από τις δημοτικές αρχές της πόλης. Στα σχολεία αυτά, τα οποία ανήκουν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, φοιτούν παιδιά εύπορων οικογενειών, εμπόρων και αστών. Παράλληλα δημιουργούνται, για τους γιους των εμπόρων, των μεταπρατών και των τεχνιτών,  σχολεία στοιχειώδους κατάρτισης, όπου διδάσκονται ανάγνωση, γραφή και αριθμητική, καθώς και σχολεία με  σπουδές στη γραμματική, στη λογιστική, στη ρητορική και στη σύνταξη νομικών κειμένων (Γκότσης, 2001, σ. 47 & Powers,2001, σ.227).

Τα σχολεία της καθομιλουμένης 

     Με τη συνεχή άνοδο του εμπορίου και των πόλεων καθίσταται πλέον απαραίτητο, ο πληθυσμός να γνωρίζει ανάγνωση και γραφή. Γι' αυτό το λόγο, σε όλο το μεσαιωνικό κόσμο, ιδρύονται πολυάριθμα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα "σχολεία της καθομιλουμένης" γλώσσας. Σε αυτά διδάσκονται γραφή και ανάγνωση, όχι στα λατινικά, αλλά στις τοπικές γλώσσες που είναι απαραίτητες στις συναλλαγές, συμβάλλοντας παράλληλα στην ενίσχυση των εθνικών γλωσσών (Γκότσης, 2001, σ.47 & Powers,2001, σ.227).

Τα σχολεία στις αυλές της αριστοκρατίας

     Τα παιδιά των ευγενών, αγόρια και κορίτσια, πρέπει να λαμβάνουν εκπαίδευση ανάλογη της κοινωνικής τους θέσης με στόχο την απόκτηση καλών τρόπων, την επαφή τους με τη λόγια παιδεία και την ικανότητα διαχείρισης της πατρικής τους περιουσίας. Τα εφόδια αυτά τους παρέχονται από τα "σχολεία της αυλής", στα οποία τα διδασκόμενα μαθήματα, εκτός από αυτά της στοιχειώδους εκπαίδευσης, ήταν σχετικά με τα Γράμματα και τις Τέχνες, αναβαθμίζοντας τους καλούς τρόπους και τη μόρφωση των αριστοκρατών (Γκότσης, 2001, σ. 47 & Powers,2001,σ.228).

Τα σχολεία των ιπποτών

     Τα σχολεία των ιπποτών απευθύνονται στους γιους των φεουδαρχών. Ο σκοπός της εκπαίδευσής τους είναι να γίνουν καλοί ιππότες, καλοί πολεμιστές, ώστε να είναι ικανοί για την άμυνα και την επέκταση της κτηματικής πατρικής περιουσίας. Προς το σκοπό αυτό, εκτός από τη διδασκαλία των λατινικών, των γαλλικών της ποίησης και της μουσικής, απαραίτητων, ωστόσο, στοιχείων για την παιδεία των ιπποτών, δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη φυσική αγωγή, στην εξάσκηση στα όπλα και στην ιππασία (Γκότσης, 2001, σ. 47).

Σχολεία ωδικής ή ψαλτικής

     Τα σχολεία αυτά δρουν κυρίως στην Αγγλία και είναι δημιουργήματα φιλανθρωπίας. Σε αυτά οι πάστορες εκπαιδεύουν αγόρια στην εκκλησιαστική μουσική, προκειμένου να συγκροτείται χορωδία για τις επίσημες λειτουργίες, ενώ παράλληλα τους διδάσκουν ανάγνωση και γραφή. Με τα σχολεία ψαλτικής ολοκληρώνεται το φάσμα της βασικής και εγκύκλιας μεσαιωνικής εκπαίδευσης (Γκότσης, 2001, σ. 47 & Powers, 2001, σ. 228).

v ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

     Σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν ως τώρα, παρατηρούμε πως η εκπαίδευση οργανώνεται από τη μεσαιωνική κοινωνία με τέτοιο τρόπο, ώστε να δώσει λύσεις στα διάφορα και διαφορετικά προβλήματα που αναδύθηκαν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Έτσι, προκειμένου να μπορέσουν οι άνθρωποι των πόλεων, να συναλλάσσονται μεταξύ τους, καθιερώνονται τα σχολεία της καθομιλουμένης γλώσσας, ενώ παράλληλα ιδρύονται πολυάριθμα σχολεία βασικής εκπαίδευσης, ώστε, αφού οι νεαροί πολίτες μάθουν ανάγνωση, γραφή και αριθμητική, να μπορούν στη συνέχεια να λάβουν εξειδικευμένη επαγγελματική κατάρτιση ή, κατά τις δυνατότητές τους, να προχωρήσουν σε ανώτερες σπουδές και να γίνουν μέτοχοι της επιστημονικής γνώσης. 

     Κάθε κοινωνική τάξη έχει τις δικές της ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις, οι οποίες καλύπτονται από το νέο αυτό εκπαιδευτικό σύστημα.  Η νέα γενιά των ευγενών, των πλούσιων αστών και της αριστοκρατίας θα διαμορφώσει τις απαιτούμενες, για την τάξη τους, μορφές συμπεριφοράς και θα λάβει αισθητική και πνευματική καλλιέργεια στα σχολεία της αυλής, ενώ οι μαθητευόμενοι ιππότες θα αποκτήσουν ήθος, καλλιέργεια αλλά και πολεμικές δεξιότητες στα οικεία σχολεία.

     Μπορούμε, επομένως, να ισχυριστούμε πως η εκπαίδευση είναι ένας ζωντανός οργανισμός που υφίσταται αλλαγές, για να ανταποκριθεί στις επιταγές της εκάστοτε κοινωνίας. Οι εκπαιδευτικοί μετασχηματισμοί είναι πάντοτε ένδειξη και αποτέλεσμα κοινωνικών μετασχηματισμών (Durkheim, 2014, σ.16).

v ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1.     Γκότσης Γ. & Συριάτου Α., (2001), «Δύο Θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού», Πάτρα, ΕΑΠ

2.     Berstein S. & Milza P., (1997), «Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη», 5^ος-18^ος αιώνας, (τόμος Α), Αθήνα, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

3.     Durkheim E., (2014), «Η εξέλιξη της παιδαγωγικής σκέψης», Αθήνα, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

4.     Nicholas D., (2007), «Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού κόσμου, 315-1550», Αθήνα, ΜΙΕΤ

5.     Power E., (2001), «Η κληρονομιά της μάθησης, Ιστορία της Δυτικής εκπαίδευσης», Πάτρα, ΕΑΠ

ΓΚΕΡΝΙΚΑ ή ΓΚΟΥΕΡΝΙΚΑ, Ο ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΥ ΠΙΚΑΣΣΟ

Αν κάποιος ρωτήσει ποιο ζωγραφικό έργο μπορεί να θεωρηθεί ως το πλέον αντιπροσωπευτικό της αποστασιοποίησης του χώρου και του χρόνου, σίγουρα από τους περισσότερους η απάντηση θα ήταν η Γκερνίκα. Η βιαιότητα και η απόγνωση του πολέμου, ο φόβος και ο τρόμος που αυτός προκαλεί, η απανθρωπιά που τον χαρακτηρίζει όταν οι επιθέσεις γίνονται σε αμάχους, δε γνωρίζουν τόπο και δεν τελειώνουν σε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η ίδια φρίκη, παραλογισμός και κτηνωδία, η ίδια παραφροσύνη κυριάρχησαν στο κοντινό ή πολύ μακρινό παρελθόν, κυριαρχούν και θα κυριαρχούν σε όποιο τόπο έχει λαβωθεί θανάσιμα η ειρήνη.

Λίγο πριν το ξέσπασμα του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου, Γερμανοί πιλότοι της αεροπορίας των εθνικιστών (Χίτλερ), στα πλαίσια του Ισπανικού Εμφύλιου και της βοήθειας που είχε δοθεί στο φασίστα στρατηγό Φράγκο από το Χίτλερ, βομβαρδίζουν ένα μικρό βασκικό χωριό, τη Γκερνίκα, στη βόρεια Ισπανία. Κατά το βομβαρδισμό αυτό σκοτώθηκαν κυρίως γυναίκες και παιδιά και έτσι με αυτή την πράξη έχουμε την πρώτη μαζική δολοφονία παιδιών στο σύγχρονο, πολιτισμένο κόσμο.

Ο Πικάσσο, ευαίσθητος στα γύρω του γεγονότα και βαθιά δημοκρατικός και επηρεασμένος από τη φρίκη του πολέμου, όταν του παραγγέλθηκε από την ισπανική δημοκρατική κυβέρνηση ένα έργο κατάλληλο να αντιπροσωπεύσει την αγωνιζόμενη Ισπανία στη διεθνή έκθεση στο Παρίσι το 1937, ζωγραφίζει με θέμα τη Γκερνίκα , ένα έργο μνημειακών διαστάσεων, ύψους 3,5 μέτρων και πλάτους 7,5 μέτρων, θέλοντας να επισημάνει τη φρίκη του πολέμου, και τις κτηνωδίες που προκαλεί η επερχόμενη φασιστική θύελλα.

http://users.sch.gr/marianezi/e-learning/war%20and%20art.files/image001.jpg

(Πάμπλο Πικάσσο: Γκερνίκα. 1937. Ελαιογραφία σε μουσαμά 3,5x7,5. Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Νέα Υόρκη)

Ανάλυση του έργου.

"Σταματήστε τον πόλεμο", είναι η κραυγή που βγαίνει μέσα από αυτό το έργο του Πικάσσο. Μια κραυγή που ταιριάζει σε κάθε εποχή και σε κάθε γωνιά της γης αφού ο πόνος, η δυστυχία, η απελπισία και ο φόβος του θανάτου δεν έχει σύνορα ούτε χρονικά όρια. Άνθρωποι και ζώα κυριολεκτικά χυμένα πάνω στον πίνακα , μορφές χωρίς συγκεκριμένη δομή (αλλού τα μάτια, αλλού τα χέρια), καταδεικνύουν τα αποτελέσματα ενός βομβαρδισμού στα ίδια τα σώματα, αλλά και στην ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων. Ο πόνος, η δυστυχία και η απελπισία είναι διάχυτα σε αυτό τον πίνακα, στον οποίο κυριαρχούν τρία χρώματα, το μαύρο, το άσπρο και το γκρι, αφού κάθε άλλο χρώμα θα έστελνε έστω και ένα ελάχιστο μήνυμα ελπίδας και ζωής. Ξεκινώντας από αριστερά βλέπουμε μια μητέρα να κρατά στην αγκαλιά της το παιδί της. Το σώμα του παιδιού εκτείνεται προς τα κάτω, προς τη μάνα γη, για να μας δείξει πως είναι νεκρό, ενώ το στόμα της μητέρας είναι μισάνοιχτο, βγάζοντας πόνο και βουβή κραυγή. Για να μας δώσει την αίσθηση της κραυγής ο Πικάσσο έχει δώσει στο στόμα της το σχήμα που έχει το στόμα του αλόγου και δίνοντας στη γλώσσα της τριγωνικό σχήμα κάνει ακόμα εντονότερο το στοιχείο του πόνου. Πάνω ακριβώς απ τη μητέρα είναι ένας ταύρος, το αγαπημένο σύμβολο του Πικάσσο, σύμβολο του φασισμού του πολέμου και της βιαιότητας. Όλες οι μορφές του πίνακα είναι στραμμένες προς αυτόν με ανοιχτά τα στόματα, ένα βουβό ουρλιαχτό ικεσίας που όμως δεν τον αγγίζει αφού αυτός παραμένει σταθερός και ατάραχος και έχει το βλέμμα του έξω από αυτό το σκηνικό της φρίκης και της δυστυχίας.Πίσω από τον ταύρο, πάνω στο τραπέζι , στο βάθος υπάρχει ένα μαύρο πουλί, το οποίο συμβολίζει το θάνατο, τις ψυχές που μόλις χάθηκαν. Κάτω από τη μητέρα βρίσκεται το διαμελισμένο σώμα ενός νεκρού πολεμιστή με τα χέρια ανοιχτά, ώστε με το κάθετα τοποθετημένο σώμα του προς αυτά να σχηματίζεται η σταύρωση, συμβολίζοντας τη θυσία του Ισπανικού λαού. Ο νεκρός στρατιώτης κρατάει σφιχτά στο χέρι το σπασμένο σπαθί του, σύμβολο ηρωικής αντίστασης. Κάποιοι κριτικοί υποστηρίζουν πως ο νεκρός πολεμιστής είναι άγαλμα, οπότε σε αυτή την περίπτωση το μήνυμα που θέλει να στείλει ο δημιουργός είναι πως μαζί με το λαό δοκιμάζεται η ιστορία και ο πολιτισμός του τόπου. Στο κέντρο του πίνακα βρίσκεται ένα άλογο, πληγωμένο από λόγχη που χλιμιντρίζει - ξεψυχάει, σύμβολο του λαού που ξεψυχάει αναζητώντας την ειρήνη και τη δημοκρατία. Το άλογο καταρρέει, αλλά κρατά το κεφάλι του όρθιο, δείχνοντάς μας το λαό που πονά και υποφέρει , αλλά αντιστέκεται με ηρωισμό, δεν υποκύπτει. Παρατηρούμε πως το άλογο στηρίζεται στο μπροστινό αριστερό του πόδι, όπως το άλογο του Παρθενώνα, συμβολίζοντας την ελπίδα και την πεποίθηση μαζί, πως η τέχνη θα φέρει τη σωτηρία. Τέλος παρατηρούμε πως το σώμα του αλόγου είναι καλυμμένο με εφημερίδες, αφήνοντας άλλο ένα ενδεχόμενο βοήθειας ή σωτηρίας από το ρόλο του τύπου στο δοκιμαζόμενο ισπανικό λαό. Προς τα δεξιά του πίνακα διακρίνονται γυναικείες μορφές που προσπαθούν να γλυτώσουν από τον βομβαρδισμό και στην άκρη δεξιά συμβολίζεται ένας άντρας πριν πέσει νεκρός. Σε αρκετά σημεία βλέπουμε ημίλευκα και λευκά ανισοσκελή τρίγωνα, τα οποία προδίδουν τη φωτιά που καίει το κτίριο. Σε κάθε έργο ζωγραφικής, ένα σημαντικό στοιχείο είναι ο φωτισμός. Στη Γκερνίκα το φως έρχεται από μία ηλεκτρική λάμπα με ακτίνες μυτερές σαν δόντια, που δε φωτίζει απολύτως τίποτα, αλλά μας δίνει την αίσθηση της αγριότητας του πολέμου σε αυτό το σύγχρονο και πολιτισμένο κόσμο με τις πάμπολλες τεχνολογικές κατακτήσεις. Τέλος παρατηρούμε μια γυναικεία μορφή που κρατά στα χέρια της μια λάμπα πετρελαίου, η μόνη μορφή που δεν είναι χτυπημένη από το βομβαρδισμό. Σύμφωνα με μελέτες η σύνθεση του έργου βασίζεται σε μια πυραμίδα που στην κορυφή της βρίσκεται αυτή η λάμπα με φως αχνό αλλά ζεστό. Με τη γυναικεία αυτή μορφή ο Πικάσσο συμβολίζει την έννοια της Ελευθερίας που προσπαθεί να σωθεί κρατώντας γερά στα χέρια της το φως της τέχνης και του πολιτισμού ως μοναδική ελπίδα για ένα καλύτερο κόσμο ακόμα και σε αυτές τις σκοτεινές στιγμές.

Στοιχεία της σύνθεσης.

Στο έργο αυτό παρατηρούμε τρία διαφορετικά εικαστικά ρεύματα, τον κυβισμό, τον εξπρεσιονισμό και το σουρεαλισμό. Ο Πικάσσο χρησιμοποίησε την τεχνοτροπία του κυβισμού, όπου με τα έντονα γεωμετρικά σχήματα, τον κατακερματισμό των μορφών και τη μεγάλη αντίθεση μαύρου - άσπρου, φωτεινού - σκοτεινού, δεν στάθηκε στην απλή απεικόνιση του γεγονότος, αλλά αποκάλυψε την αγωνία του πολέμου και εξέφρασε την αγωνία και τη φρίκη των ανθρώπων μπροστά σε αυτό το απάνθρωπο γεγονός. Ο ίδιος ο χώρος είναι ακαθόριστος, θέλοντας με αυτό τον τρόπο ο Πικάσσο να τονίσει πως η φρίκη του πολέμου δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα χωρικά όρια,αλλά και οι μορφές έτσι όπως είναι δοσμένες απ' τον καλλιτέχνη, δεν προσδιορίζουν (από ενδυματολογικά ή άλλα στοιχεία) την εποχή ή τον τόπο. Είναι ο άνθρωπος που δέχεται τη βία και τον πόνο απ τον άνθρωπο. Η σύνθεση, η οποία βασίζεται σε μια πυραμίδα, στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η λάμπα πετρελαίου, δεξιά και αριστερά πλαισιώνεται από δύο όρθια παραλληλόγραμμα και σε μερικά ανισοσκελή τρίγωνα, δίνει την αίσθηση της ασφάλειας και του δυναμισμού. Ο τρόπος έκφρασης έχει έντονα τα στοιχεία του εξπρεσιονισμού, τόσο στη μητέρα, με το νεκρό παιδί στην αγκαλιά της, που ουρλιάζει αλλά και στο λαβωμένο άλογο που χλιμιντρίζει από τον πόνο. Όπως είδαμε και από την ανάλυση του έργου, επικρατούν έντονα και τα στοιχεία του σουρεαλισμού. Ολόκληρος ο πίνακας απεικονίζει τον τρόμο, το φόβο, τον πόνο και την απόγνωση που επικρατούν τη στιγμή του βομβαρδισμού. Ο Πικάσσο χρησιμοποίησε πλήθος συμβολισμών για να αποδώσει τα νοήματα, τα αντιπολεμικά μηνύματα. Ιδιαίτερη ένταση στη σκηνή δίνει ο συμβολισμός του αλόγου (λαού) που σφαδάζει σε αντίθεση με τον ταύρο (φασισμός, βιαιότητα) που παραμένει σταθερά και παγερά αδιάφορος για ό,τι συμβαίνει γύρω του και της ψυχρής ηλεκτρικής λάμπας που δε φωτίζει τίποτα σε αντίθεση με το αμυδρό αλλά ζεστό φως της λάμπας πετρελαίου, το φως της τέχνης ως ελπίδα για την ελευθερία και την ειρήνη.