Οι τύποι των σχολείων και ο κοινωνικός τους ρόλο το Μεσαίωνα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΟ: ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 32: «Δύο Θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού»

1^η εργασία της Ζαράγκα Καλλιόπης (Αθη4)

Ακαδημαϊκό έτος: 2017-2018

ΘΕΜΑ: «Να παρουσιάσετε τους τύπους των σχολείων και τον κοινωνικό τους ρόλο το Μεσαίωνα (10^ος-13^ος αι.)

Έκταση 1.500 λέξεις.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

v Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

v ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

v ΤΥΠΟΙ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΩΡΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

1. Συντεχνιακά σχολεία
2. Εκκλησιαστικά σχολεία
3. Τα σχολεία των Δήμων
4. Τα σχολεία της καθομιλουμένης
5. Τα σχολεία  στις αυλές της αριστοκρατίας
6. Τα σχολεία των ιπποτών
7. Σχολεία ωδικής ή ψαλτικής

v ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

v ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

v Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

     Μέχρι και τα τέλη του 9ου αιώνα η εκπαίδευση στο μεσαιωνικό κόσμο της Δύσης, βρίσκεται υπό την εποπτεία της εκκλησιαστικής εξουσίας και κύριος στόχος της είναι η λατρεία του Θεού. Εν αντιθέσει, στο Βυζάντιο η εκπαίδευση τελεί υπό την προστασία του κράτους. Λειτουργούν ιδιωτικά και δημόσια σχολεία που παρέχουν την εγκύκλιο παιδεία καθώς και ανώτερες σχολές νομικών και ρητόρων. Με την ανατολή του Ώριμου Μεσαίωνα παρατηρούνται στην Ευρώπη κοσμογονικές αλλαγές, οι οποίες έχουν επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής και οδηγούν στη διαμόρφωση ενός νέου εκπαιδευτικού συστήματος, ώστε να εξυπηρετείται η κάλυψη των πρακτικών αναγκών που προκύπτουν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, πράγμα που επιτυγχάνεται με την ίδρυση  σχολείων διαφορετικών ειδών και τύπων ( Γκότσης, 2001, σ.45 & 58). 

v ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ  ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

      Οι μικροανακαλύψεις νέων τεχνικών αγροκαλλιέργειας, όπως η τριζωνική καλλιέργεια και η επέκταση της αρόσιμης γης με εκχερσώσεις και αποξηράνσεις, καθώς και οι τεχνολογικές καινοτομίες του αγροτικού εξοπλισμού, έχουν ως αποτέλεσμα την ποιοτική και ποσοτική αύξηση της παραγωγής, την εξασφάλιση περισσότερης και καλύτερης ποιότητας τροφής και τη δημιουργία αποθεμάτων τροφίμων αλλά και τη δημογραφική αύξηση, με επακόλουθο ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού να μην εξαρτάται πλέον από τις καλλιέργειες και να μετακινείται από την ύπαιθρο στις πόλεις (Γκότσης, 2001, σ. 45 & Nicholas, 2000,σ. 420, 421, 423). 

     Η δημιουργία και η ανάπτυξη των πόλεων οδηγεί σε μια σειρά νέων επισιτιστικών, ενδυματολογικών, στεγαστικών και πνευματικών αναγκών με απότοκο την ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας και την αντικατάσταση της ανταλλακτικής οικονομίας με τη χρηματική. Παράλληλα, οι σταυροφορίες αυξάνουν τη διαθεσιμότητα του χρήματος, ενισχύουν το εμπόριο και φέρνουν στο προσκήνιο τις πρώτες εκδηλώσεις του χρηματοπιστωτικού συστήματος (Γκότσης, 2001, σ. 45-46 & Nicholas, 2000,σ. 403). Η εδραίωση της χρηματικής οικονομίας απαιτεί τη διδασκαλία νέων μαθημάτων, της λογιστικής, της αριθμητικής, της εμπορικής αλληλογραφίας και δημιουργεί νέα επαγγέλματα , (του δικαστικού υπαλλήλου, του δικηγόρου, του συμβολαιογράφου κ.λ.π.), καθιστώντας αναγκαίες τις σπουδές πάνω σε ένα διαφορετικό είδος γνώσης, αυτό των οικονομικών και εμπορικών συναλλαγών, βασισμένο σε έναν "επιστημονικοποιημένο" τρόπο σκέψης, άγνωστο στις μέχρι τότε μορφές διδασκαλίας ( Γκότσης, 2001, σ.45-46,49  & Milza, 1997, σ.153). 

     Απότοκος της ανάπτυξης του εμπορίου στις πόλεις ήταν η εμφάνιση της βιοτεχνίας. Η πρωτόγονη βιοτεχνική παραγωγή, που στη διάρκεια του πρώιμου Μεσαίωνα διεξαγόταν στα γαιοκτήματα, από τον 11ο αιώνα δίνει τη θέση της σε μια βιοτεχνική παραγωγή υψηλών απαιτήσεων. Καλείται να καλύψει ένα εύρος καταναλωτικών αγαθών, από τα αναγκαία έως τα εκλεκτά και πολυτελή, απαιτώντας τεχνίτες με υψηλή ειδίκευση ( Nicholas, 2007, σ. 437-438). Είναι η περίοδος που δημιουργούνται συντεχνίες, δηλαδή κλειστοί επαγγελματικοί οργανισμοί, με καταστατικά, πολιτικά δικαιώματα και διοικητικούς υπαλλήλους, τα οποία απαιτούν όχι μόνο εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις αλλά και ευρύτερες, καθιστώντας επιτακτικό ένα ανάλογο εκπαιδευτικό σύστημα (Γκότσης, 2001, σ. 46).

     Τέλος, η εξέλιξη των πόλεων οδηγεί στην πολιτική χειραφέτηση, αυτονόμηση και αυτοδιαχείρησή τους, εγείροντας την ανάγκη για την οργάνωση της διοίκησής τους σε ορθολογιστική βάση με υπαλλήλους, οι οποίοι καλούνται να στελεχώσουν πολιτικά και δικαστικά αξιώματα και άρα πρέπει να διαθέτουν την ανάλογη παιδεία (Γκότσης, 2001, σ. 49-50). 

    Καθίσταται, επομένως, επιτακτική η ανάγκη για μια βαθιά τομή στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θα πρέπει να διαμορφωθεί έτσι ώστε να υπηρετήσει τις κοινωνικές και συντεχνιακές ανάγκες και δραστηριότητες, καθώς και τις πολιτικές και οικονομικές αλλαγές που παρατηρούνται στη μεσαιωνική κοινωνία. Για να υπηρετηθεί αυτός ο στόχος, δημιουργούνται διαφορετικοί τύποι σχολείων, παρέχοντας εκπαίδευση πρακτική και χρηστική σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.

v ΤΥΠΟΙ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΩΡΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

 Συντεχνιακά σχολεία

     Με την άνθηση των πόλεων ιδρύονται και οργανώνονται, από τις συντεχνίες των εμπόρων και των βιοτεχνών, τα πρώτα σχολεία, τα "συντεχνιακά", προκειμένου να καλύψουν τις πρακτικές ανάγκες που αναδύθηκαν. Σκοπός τους είναι η παροχή στοιχειώδους και μόνο εκπαίδευσης, δηλαδή η διδασκαλία ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής και όχι η επαγγελματική κατάρτιση των μαθητών, για την οποία απαραίτητη προϋπόθεση, σύμφωνα με σχετικό νόμο, είναι να έχει λάβει ο υποψήφιος μαθητευόμενος τη βασική εκπαίδευση. Η αύξηση των δραστηριοτήτων και των αναγκών των συντεχνιών τις οδηγούν στην ίδρυση δύο ειδών σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στα σχολεία γενικής παιδείας και στα επαγγελματικά σχολεία.

     Στα σχολεία γενικής παιδείας διδάσκονται τα λατινικά και παρέχεται στους μαθητές μια εγκυκλοπαιδική μόρφωση με στόχο τη συνέχιση των σπουδών τους  στα πανεπιστήμια. Στα επαγγελματικά σχολεία οι μαθητευόμενοι διδάσκονται ένα ειδικό επάγγελμα. Η διάρκεια μαθητείας δεν είναι ίδια για όλες τις τέχνες, αλλά παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις. Για παράδειγμα, για την τέχνη του ξυλουργού απαιτείται τουλάχιστον διετής παρακολούθηση και εξάσκηση, ενώ για καταρτιστεί ένας χρυσοχόος, ο χρόνος μαθητείας που απαιτείται είναι από οκτώ έως και δέκα έτη (Γκότσης, 2001, σ. 46, Powers,2001, σ. 228, & Nicholas, 2007, σ. 446).

Εκκλησιαστικά σχολεία

     Παράλληλα με τα σχολεία των συντεχνιών ιδρύονται σχολεία, δευτεροβάθμιας κυρίως εκπαίδευσης και από την εκκλησία. Κύριος μοχλός της ίδρυσής τους, πέρα από τη μετάδοση της θρησκευτικής πίστης και λατρείας, είναι αυτή καθαυτή η ανάγκη της εκκλησίας, ως πολυπληθούς και πολυσύνθετης οργάνωσης, να έχει ικανά και καταρτισμένα στελέχη, για την καλύτερη διοίκησή της, ενώ συχνά καλείται να υποκαταστήσει την κοσμική εξουσία. Άρα, καθίσταται απαραίτητη η παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης στον κλήρο, θέμα για το οποίο η εκκλησία δείχνει τη μέριμνά της (Powers,2001, σ. 203, & Γκότσης, 2001, σ.47).

Τα σχολεία των δήμων

     Στις μεσαιωνικές πόλεις του 12ου και 13ου αιώνα εμφανίζονται τα "λατινικά" ή "δημοτικά" σχολεία, τα οποία διοικούνται από τις δημοτικές αρχές της πόλης. Στα σχολεία αυτά, τα οποία ανήκουν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, φοιτούν παιδιά εύπορων οικογενειών, εμπόρων και αστών. Παράλληλα δημιουργούνται, για τους γιους των εμπόρων, των μεταπρατών και των τεχνιτών,  σχολεία στοιχειώδους κατάρτισης, όπου διδάσκονται ανάγνωση, γραφή και αριθμητική, καθώς και σχολεία με  σπουδές στη γραμματική, στη λογιστική, στη ρητορική και στη σύνταξη νομικών κειμένων (Γκότσης, 2001, σ. 47 & Powers,2001, σ.227).

Τα σχολεία της καθομιλουμένης 

     Με τη συνεχή άνοδο του εμπορίου και των πόλεων καθίσταται πλέον απαραίτητο, ο πληθυσμός να γνωρίζει ανάγνωση και γραφή. Γι' αυτό το λόγο, σε όλο το μεσαιωνικό κόσμο, ιδρύονται πολυάριθμα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα "σχολεία της καθομιλουμένης" γλώσσας. Σε αυτά διδάσκονται γραφή και ανάγνωση, όχι στα λατινικά, αλλά στις τοπικές γλώσσες που είναι απαραίτητες στις συναλλαγές, συμβάλλοντας παράλληλα στην ενίσχυση των εθνικών γλωσσών (Γκότσης, 2001, σ.47 & Powers,2001, σ.227).

Τα σχολεία στις αυλές της αριστοκρατίας

     Τα παιδιά των ευγενών, αγόρια και κορίτσια, πρέπει να λαμβάνουν εκπαίδευση ανάλογη της κοινωνικής τους θέσης με στόχο την απόκτηση καλών τρόπων, την επαφή τους με τη λόγια παιδεία και την ικανότητα διαχείρισης της πατρικής τους περιουσίας. Τα εφόδια αυτά τους παρέχονται από τα "σχολεία της αυλής", στα οποία τα διδασκόμενα μαθήματα, εκτός από αυτά της στοιχειώδους εκπαίδευσης, ήταν σχετικά με τα Γράμματα και τις Τέχνες, αναβαθμίζοντας τους καλούς τρόπους και τη μόρφωση των αριστοκρατών (Γκότσης, 2001, σ. 47 & Powers,2001,σ.228).

Τα σχολεία των ιπποτών

     Τα σχολεία των ιπποτών απευθύνονται στους γιους των φεουδαρχών. Ο σκοπός της εκπαίδευσής τους είναι να γίνουν καλοί ιππότες, καλοί πολεμιστές, ώστε να είναι ικανοί για την άμυνα και την επέκταση της κτηματικής πατρικής περιουσίας. Προς το σκοπό αυτό, εκτός από τη διδασκαλία των λατινικών, των γαλλικών της ποίησης και της μουσικής, απαραίτητων, ωστόσο, στοιχείων για την παιδεία των ιπποτών, δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη φυσική αγωγή, στην εξάσκηση στα όπλα και στην ιππασία (Γκότσης, 2001, σ. 47).

Σχολεία ωδικής ή ψαλτικής

     Τα σχολεία αυτά δρουν κυρίως στην Αγγλία και είναι δημιουργήματα φιλανθρωπίας. Σε αυτά οι πάστορες εκπαιδεύουν αγόρια στην εκκλησιαστική μουσική, προκειμένου να συγκροτείται χορωδία για τις επίσημες λειτουργίες, ενώ παράλληλα τους διδάσκουν ανάγνωση και γραφή. Με τα σχολεία ψαλτικής ολοκληρώνεται το φάσμα της βασικής και εγκύκλιας μεσαιωνικής εκπαίδευσης (Γκότσης, 2001, σ. 47 & Powers, 2001, σ. 228).

v ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

     Σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν ως τώρα, παρατηρούμε πως η εκπαίδευση οργανώνεται από τη μεσαιωνική κοινωνία με τέτοιο τρόπο, ώστε να δώσει λύσεις στα διάφορα και διαφορετικά προβλήματα που αναδύθηκαν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Έτσι, προκειμένου να μπορέσουν οι άνθρωποι των πόλεων, να συναλλάσσονται μεταξύ τους, καθιερώνονται τα σχολεία της καθομιλουμένης γλώσσας, ενώ παράλληλα ιδρύονται πολυάριθμα σχολεία βασικής εκπαίδευσης, ώστε, αφού οι νεαροί πολίτες μάθουν ανάγνωση, γραφή και αριθμητική, να μπορούν στη συνέχεια να λάβουν εξειδικευμένη επαγγελματική κατάρτιση ή, κατά τις δυνατότητές τους, να προχωρήσουν σε ανώτερες σπουδές και να γίνουν μέτοχοι της επιστημονικής γνώσης. 

     Κάθε κοινωνική τάξη έχει τις δικές της ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις, οι οποίες καλύπτονται από το νέο αυτό εκπαιδευτικό σύστημα.  Η νέα γενιά των ευγενών, των πλούσιων αστών και της αριστοκρατίας θα διαμορφώσει τις απαιτούμενες, για την τάξη τους, μορφές συμπεριφοράς και θα λάβει αισθητική και πνευματική καλλιέργεια στα σχολεία της αυλής, ενώ οι μαθητευόμενοι ιππότες θα αποκτήσουν ήθος, καλλιέργεια αλλά και πολεμικές δεξιότητες στα οικεία σχολεία.

     Μπορούμε, επομένως, να ισχυριστούμε πως η εκπαίδευση είναι ένας ζωντανός οργανισμός που υφίσταται αλλαγές, για να ανταποκριθεί στις επιταγές της εκάστοτε κοινωνίας. Οι εκπαιδευτικοί μετασχηματισμοί είναι πάντοτε ένδειξη και αποτέλεσμα κοινωνικών μετασχηματισμών (Durkheim, 2014, σ.16).

v ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1.     Γκότσης Γ. & Συριάτου Α., (2001), «Δύο Θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού», Πάτρα, ΕΑΠ

2.     Berstein S. & Milza P., (1997), «Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη», 5^ος-18^ος αιώνας, (τόμος Α), Αθήνα, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

3.     Durkheim E., (2014), «Η εξέλιξη της παιδαγωγικής σκέψης», Αθήνα, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

4.     Nicholas D., (2007), «Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού κόσμου, 315-1550», Αθήνα, ΜΙΕΤ

5.     Power E., (2001), «Η κληρονομιά της μάθησης, Ιστορία της Δυτικής εκπαίδευσης», Πάτρα, ΕΑΠ