"ΦΙΛΕΙ ΩΣ ΜΙΣΗΣΩΝ ΚΑΙ ΜΙΣΕΙ ΩΣ ΦΙΛΗΣΩΝ" (Βίαντας)
Η ζωή του ανθρώπου έχει συνεχείς μεταλλαγές. Κατά την παρατήρηση του φιλόσοφου Ηράκλειτου, " τα πάντα ρει ", δεν είναι δυνατό να μπούμε δυο φορές στο ίδιο ποτάμι. Οι μεταλλαγές αυτές του ανθρώπινου βίου συνοδεύονται από αντίστοιχες μεταβολές του ψυχικού και κοινωνικού κόσμου του ανθρώπου. Άλλοτε οι μεταβολές αυτές είναι τέτοιες που χαροποιούν τον άνθρωπο και άλλοτε, συχνότερα, τον θλίβουν. Γι' αυτό και ο Ευριπίδης παρατηρεί πολύ σωστά πως " μεταβολαί λυπηρόν ". Έχοντας ο άνθρωπος υπ' όψη αυτά προσέχει να ακολουθεί μια μέση οδό έτσι ώστε να τραυματίζεται, όσο μπορεί, σπανιότερα.
Παράλληλα είναι αδύνατο στον άνθρωπο να μένει αδιάφορος απέναντι στα διάφορα κοσμικά γεγονότα. Τοποθετείται, δηλαδή τα αντιμετωπίζει με διάφορα κατά την περίσταση συναισθήματα: αγαπά ή μισεί. Στις καθημερινές του κοινωνικές σχέσεις, ακόμα και στις περισσότερο ιδιαίτερες, εναλλάσσονται οι δύο αυτές συναισθηματικές καταστάσεις της αγάπης και του μίσους. Εκείνο όμως που πρέπει να προσέξουμε είναι πως τόσο το μίσος όσο και η αγάπη δεν ανήκουν στο λογικό μέρος του ανθρώπου, το λογιστικόν, όπως λέει και ο Πλάτωνας, αλλά ανήκουν στο θυμοειδές βασικά και το επιθυμητικόν. Αυτό σημαίνει πως ο λογικός άνθρωπος γίνεται λιγότερο ή πολύ λιγότερο λογικός όταν μισεί ή αγαπά. Τα έντονα αυτά συναισθήματα και ανάλογα με την κατά προτίμηση έντασή τους θολώνουν το ανθρώπινο λογικό, αναστέλλουν την κριτική ικανότητα και παρορμούν σε πράξεις. Δηλαδή αντί η πράξη να είναι αποτέλεσμα λογικής κρίσης είναι αποτέλεσμα παρόρμησης.
Η δυσκολία λοιπόν για τον άνθρωπο είναι πως όταν κρίνει τα πάθη των άλλων, τις αγάπες και τα μίση τους, τα κρίνει με την ψυχρή λογική, όταν όμως ο ίδιος βρίσκεται μέσα στα πάθη αυτά, τότε διαστρευλώνει τη λογική του και την κάνει να ακολουθεί και να υπηρετεί τα πάθη του. Έτσι οδηγείται σε ακρότητες και όταν ξεπεράσει το πάθος της αγάπης ή του μίσους συχνά μετανοεί γι' αυτές και αναγνωρίζει ταυτόχρονα ότι τις περισσότερες φορές είναι πολύ αργά. Επειδή όμως η πράξη καταξιώνει ή απαξιώνει, ανάλογα με το ποιόν της, τον άνθρωπο, είναι ευνόητο πως μια πράξη που γεννήθηκε από πάθη δεν αλλάζει μετά, όσο και αν το θέλουμε. Αντίθετα έχει συχνά τη δύναμη να αλλάξει τη ζωή μας.
Για τούτους ακριβώς τους λόγους ο Βίας (ή Βίαντας) συμβουλεύει πως αν, σαν άνθρωποι, πέσουμε στο πάθος της αγάπης ή του μίσους να προσπαθήσουμε να ελέγξουμε, όσο γίνεται, τον εαυτό μας με τη λογική. Καλό είναι δηλαδή να βάζουμε ένα μέτρο στα συναισθήματά μας. Ο νους παρουσιάζεται σαν ένα τέτοιο μέτρο, αλλά το πρόβλημα πάντα μένει πως αυτός που ζει στα πάθη στερείται από την ικανότητα να κρίνει σωστά.
Είτε υπερβολικά μισούμε είτε υπερβολικά αγαπάμε βάζουμε το πάθος πρώτο και τη σκέψη δεύτερη. Σαν συνέπεια μερικεύουμε το γενικό και υποκειμενικοποιούμε το αντικειμενικό. Έτσι δεν είμαστε έτοιμοι να προλάβουμε τις μεταπτώσεις της ζωής και βρισκόμαστε συχνά κοινωνικά και ψυχικά μειωμένοι. Αυτό βέβαια δε μειώνει την ένταση των παθών μας αλλά δημιουργεί τέτοια προβλήματα ώστε μας απομακρύνει λιγότερο ή περισσότερο από την πραγματικότητα που μας περιβάλλει. Έτσι ακριβώς η Μήδεια ενώ ξέρει πως με τη σφαγή των παιδιών της προκαλεί ανεπανόρθωτο κακό και μόνη της βγαίνει έξω από το κοινωνικό σύνολο παρόλα αυτά δεν υποχωρεί στο μίσος της. " Και μανθάνω μεν οία δραν μέλλω κακά, θυμός δ' εμός κρείσσων των εμών λογισμάτων" (Ευριπίδης).
Με ποιον λοιπόν τρόπο θα κατορθώσουμε να αποφύγουμε τις ακρότητες του μίσους ή της αγάπης? Με ποια μέθοδο θα διδαχτούμε να βαδίζουμε τη μέση οδό της φρονήσεως?
Ο μόνος ίσως τρόπος και η μοναδική μέθοδος είναι να γνωρίσουμε τον εαυτό μας πάνω σε όσο το δυνατό αντικειμενικά κριτήρια. Άμεσο αποτέλεσμα μιας τέτοιας βαθιάς γνωριμίας είναι ο αυτοέλεγχος, δηλαδή η αυτοκυριαρχία που τουλάχιστον μετριάζει αν δεν εξαλείφει τα πάθη. Γνωρίζοντας τον εαυτό μας μπορούμε να ελέγξουμε τον ψυχικό μας κόσμο, να αναγνωρίσουμε με καθαρό μάτι το συνάνθρωπο και τότε ίσως ξεκινάμε το δρόμο που οδηγεί μακριά από τις ακρότητες.-
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου