H «Ιστορία του Ανθρώπινου Γένους»

Το 1984 εισήχθη στην Α΄Λυκείου, ως εγχειρίδιο Ιστορίας, το βιβλίο: Ιστορία του ανθρώπινου γένους, του Λευτέρη Σταυριανού (Καναδού ιστορικού, ελληνικής καταγωγής). Το εγχειρίδιο παρέμεινε στα σχολεία 6 έτη, παρά τις έντονες αντιδράσεις. Από αυτές οι τρεις πιο σημαντικές εστίαζαν:

α.) στη ρητή αμφισβήτηση της βιβλικής ερμηνείας για την καταγωγή του ανθρώπου

β.) στην απόκλιση από την ιστορία, ως βιογραφία του έθνους και

γ.) στις θεωρητικές παραδοχές του συγγραφέα 

   Θα επιλέξουμε το πρώτο από τα ανωτέρω τρία σημεία στα οποία επικεντρώθηκε η πολεμική και  αφού το παρουσιάσουμε συνοπτικά, θα σχολιάσουμε με επιχειρήματα εάν και κατά πόσο θα προκαλούσε σήμερα αντιδράσεις.

Εισαγωγή

Το 1984 εισάγεται για διδασκαλία στην Α’ Λυκείου ένα πρωτοπόρο, για την εποχή, εγχειρίδιο ιστορίας, με τον τίτλο «Ιστορία του Ανθρώπινου Γένους», του ελληνοκαναδού ιστορικού, Λευτέρη Σταυριανού. Ο Σταυριανός, ξεφεύγοντας από τη συνήθη εθνοκεντρική οπτική των σχολικών βιβλίων ιστορίας, προσπάθησε να αλλάξει τον τρόπο σκέψης των εφήβων μαθητών και μαθητριών και να πυροδοτήσει τον προβληματισμό τους, στη θεώρηση πως η ιστορία είναι μια παγκόσμια διαδικασία, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, σε όλες τις εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου και πολιτισμού.

   Το εγχειρίδιο δέχθηκε, από την πρώτη στιγμή, σφοδρή πολεμική, τόσο από την Ιερά Σύνοδο και διάφορες παραεκκλησιαστικές οργανώσεις όσο και από συντηρητικούς και εθνικιστικούς κύκλους, με την κατηγορία της υπονόμευσης του έθνους και της ορθοδοξίας. Ωστόσο, παρά τις έντονες αντιδράσεις, άντεξε για έξι χρόνια και αποσύρθηκε, τελικά, από τα σχολεία, το 1990. Με το πόνημα αυτό θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε τις αντιδράσεις, τις αφορμώμενες από την αμφισβήτηση της βιβλικής ερμηνείας, όπως αυτή παρουσιάζεται στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, και κατά πόσο σήμερα θα επικρατούσε μια τέτοια πολεμική.

Στην πυρά οι Ανθρωπίδες, ζήτω ο ορθόδοξος φονταμενταλισμός

Ο Σταυριανός, υιοθετώντας μια ολιστική προσέγγιση της εξέλιξης του ανθρώπου, υποστηρίζει πως ο άνθρωπος επιβίωσε και δημιούργησε πολιτισμό, χάρη στην εργασία του και τον εγκέφαλό του που αναπτύχθηκε, αργά και σταθερά, με την πάροδο χιλιάδων ετών. Στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, με τίτλο Ανθρωπίδες, οι μακρινοί πρόγονοί μας, παρουσιάζει, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, την εξέλιξη του ανθρώπου, από τους πρώτους ανθρωπίδες ή Αυστραλοπίθηκους, -τριχωτοί, ύψους 120 έως 150 εκατοστά και βάρους από 27 έως 54 κιλά, με το 1/3 του δικού μας εγκεφάλου-, περνώντας, μετά από χιλιάδες χρόνια, σε έναν πιο προηγμένο ανθρωπίδη, με διπλάσιο εγκέφαλο, τον Homo Erectus, (όρθιο άνθρωπο), για να καταλήξει στην εμφάνιση του πρώτου ανθρώπινου όντος, με σημερινό εγκέφαλο, του Homo Sapiens (Σοφός Άνθρωπος). Χάρη στον εγκέφαλό του ο άνθρωπος κατάφερε να επιβιώσει όλες αυτές τις χιλιετίες, προσαρμόζοντας, με την εργασία του, το περιβάλλον στις ανάγκες του, κάτι που τα ζώα, με κατώτερο εγκέφαλο, δεν μπόρεσαν να κάνουν.

   Αυτή η αντίληψη προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες από την Εκκλησία και διάφορες παραθρησκευτικές οργανώσεις, καθώς ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την βιβλική ερμηνεία για την καταγωγή και την εξέλιξη του ανθρώπου. Σύμφωνα με αυτή, ο άνθρωπος δεν είναι αίτιος της ύπαρξής του, αλλά έχει «το είναι δεδανεισμένον», είναι, δηλαδή, δημιούργημα «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» του Θεού. Η «κατ’ εικόνα» δημιουργία σημαίνει τη μοναδικότητα του ανθρώπου, μεταξύ των άλλων δημιουργημάτων του Θεού που, εκτός από σώμα, έχει και πνεύμα. Πρόκειται, επομένως, για ένα λογικό ον, με βούληση και η «κατ’ εικόνα» είναι η βάση της εξέλιξής του, για την «καθ’ ομοίωσιν» Θεού τελείωσή του. Η Ιερά Σύνοδος, συνεπικουρούμενη από παραεκκλησιαστικές οργανώσεις, υποστηρίζοντας πως το βιβλίο υποτιμούσε τη θεϊκή καταγωγή του ανθρώπου, ζήτησε επίμονα, από την πρώτη στιγμή, να αποσυρθεί από τα σχολεία, κάτι που έγινε τελικά το 1990.

 

Ορθοδοξία ή θάνατος

Η πολεμική που ασκήθηκε στο βιβλίο ήταν από την Εκκλησία και παραεκκλησιαστικούς-συντηρητικούς κύκλους, κοινωνικές ομάδες που πάντα αντιστέκονται στις αλλαγές, υπερασπιζόμενες παραδοσιακές αξίες, όπως, εδώ, την Ορθοδοξία.

   Η Ελληνική κοινωνία είναι μία, κατ’ εξοχήν, συντηρητική κοινωνία, στην οποία η θρησκευτική πίστη δημιουργεί μια αίσθηση ταυτότητας και το αίσθημα του «ανήκειν» σε ένα θεσμό ιστορικά θεμελιωμένο, μία πηγή σταθερότητας και κοινωνικής συνοχής. Από τη στιγμή που η Εκκλησία, ως θεσμός, παραμένει αδιαχώριστη από το κράτος, θα κηρύττει πάντα ”πόλεμο”, εμποδίζοντας τομές, πρωτοποριακές προτάσεις και καινοτομίες στην εκπαίδευση και στο περιεχόμενο των σχολικών γνώσεων των μαθητών και μαθητριών, έχοντας στο πλευρό της τη συντηρητική θρησκευόμενη κοινωνία.

Συμπεράσματα

Για τη Θεολογία, ο άνθρωπος είναι το πιο τέλειο δημιούργημα του Θεού και, υπό αυτή την έννοια, διεκδικεί τη μοναδικότητα της επιστημονικής αλήθειας γι’ αυτόν, απορρίπτοντας κάθε αντίθετη επιστημονική θεωρία, επιμένοντας σε μία κυριολεκτική ανάγνωση των βιβλικών κειμένων. Το να περιορίζεται αυτή η θεώρηση στην Εκκλησία, είναι κατανοητό και αποδεκτό. Το να διαπλέκεται όμως η Εκκλησία με την εκπαίδευση, ελέγχοντας τη σχολική γνώση, συνιστά σκοταδισμό και υποδηλώνει άρνηση στην πρόοδο. Η μοναδική λύση, κατά την άποψή μας, είναι ο διαχωρισμός Εκκλησίας-Κράτους, ώστε να λήξει και ο εναγκαλισμός Εκκλησίας-Εκπαίδευσης.

Βιβλιογραφία

Χ., Αθανασιάδης, «Δοκιμάζοντας τα όρια της ανοχής», στο Πηνελόπη Πετσίνη και Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμ.), Λεξικό λογοκρισίας στην Ελλάδα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2018

Γ. Μαντζαρίδης, Χριστιανική Ηθική, Ι.Μ. Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος,2015, τ. Β’

Λ., Σταυριανός, «Ιστορία του Ανθρώπινου Γένους», Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα, 1984,

A., Heywood, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ, ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, Αθήνα, 2007

Α., Παληκίδης, https://tvxs.gr/apopseis/arthra-gnomis/oi-apantiseis-sta-giati-kai-ta-pos-tis-simerinis-krisis-apo-ena-sxoliko-egxeiridio/, ανάκτηση, 29/11/2024)