Στον πατέρα μου
Τον Αντάρτη Θεόδωρο
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο Βράχος της Ακρόπολης, ο Τύμβος του Μαραθώνα, το Μνημείο Πρώτων Προσφύγων - Κατοίκων το 1922 της Νέας Μάκρης, το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης Ανατίναξης Γέφυρας του Γοργοπόταμου, αλλά και ο ίδιος τόπος της Επιχείρησης Γοργοπόταμος, το σπίτι της Λέλας Καραγιάννη, το Σκοπευτήριο της Καισαριανής, το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, το στρατόπεδο Παύλου Μελά, το Μνημείο των 118 του Μονοδεντρίου (Σπάρτη), η Μακρόνησος, η Πύλη του Πολυτεχνείου, το Μνημείο του Γρηγορόπουλου, αλλά και εκτός Ελλάδας, η Άδεια Βιβλιοθήκη στην πλατεία Babelplatz στο Βερολίνο, ο Τοίχος των Βετεράνων του Βιετνάμ στην Ουάσιγκτον, το Μνημείο της Ειρήνης στη Χιροσίμα είναι δείγματα ανάδειξης και έκφρασης της συλλογικής μνήμης μέσα στην κοινωνία που ξεκινά από την αρχαιότητα, με το Βράχο της Ακρόπολης, μέχρι σήμερα, μνημείο Γρηγορόπουλου, αλλά και χωρίς γεωγραφικά όρια, καλύπτοντας όλη την υφήλιο. Η Γέφυρα του Γοργοπόταμου είναι ένας τόπος ιστορικός, ένας τόπος μνήμης και μνημείο ταυτόχρονα, καθώς, στις 25 Νοεμβρίου 1942, συντελέστηκε η ανατίναξή της, μια κορυφαίας σημασίας αντιστασιακή ενέργεια που έκανε αίσθηση όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε όλη την, υπό γερμανική κατοχή, Ευρώπη.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Συλλογική Μνήμη, Μνημεία και Τόποι Μνήμης
Πατέρας του όρου «συλλογική μνήμη» είναι ο Γάλλος κοινωνιολόγος Maurice Halbawchs. Θεωρεί πως το παρελθόν δεν διατηρείται βασισμένο στην ατομική, αλλά στη συλλογική μνήμη που διαμορφώνεται από το εκάστοτε κοινωνικό σύστημα. Υποστηρίζει, δηλαδή, πως δεν υπάρχει ατομική μνήμη αλλά μόνο κοινωνική, προϋπόθεση διαμόρφωσης της συλλογικής, καθώς τα άτομα θυμούνται και ανασυγκροτούν το παρελθόν τους, σύμφωνα με τις αναμνήσεις της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκουν. Στη συνέχεια, ο Halbawchs, διευκρινίζει πως η συλλογική μνήμη δεν είναι ένα σύνολο πολλών ατομικών μνημών ενός γεγονότος, αλλά μία μνήμη που διαμορφώνεται από εκείνους που είχαν άμεση σχέση με το συγκεκριμένο γεγονός. Αυτό το γεγονός αναφέρεται, αφενός, στο παρελθόν και, αφετέρου, εξυπηρετεί τις κοινωνικές συνθήκες του παρόντος. Άρα, καθώς η κοινωνία εγκαταλείπει ή αλλάζει τις παραδόσεις της, έτσι και η συλλογική μνήμη δεν παραμένει σταθερή, αλλά μεταβάλλεται, σύμφωνα με τις εκάστοτε πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Ο Χάγκεν Φλάισερ παρατηρεί, εύλογα, πως καμία κοινωνία δεν είναι τόσο «ομοιογενής», ώστε να διαθέτει μία μόνο συλλογική μνήμη, θεωρώντας πως ίσως θα ήταν σωστότερη η χρήση του όρου δημόσια μνήμη, επισημαίνοντας, παράλληλα, την ύπαρξη χάσματος ανάμεσα στην ατομική και τη δημόσια μνήμη, ιδιαίτερα όταν η δεύτερη εκφράζεται ως επίσημη μνήμη.
Η συλλογική μνήμη εκφράζεται με διάφορες πρακτικές, όπως εκδηλώσεις, τελετουργίες, εορτές, ενώ συμβολικά σημεία αναφοράς αποτελούν τα μνημεία, οι τόποι της μνήμης και οι τόποι μαρτυρίου.
Ο όρος «τόποι μνήμης» (Les Lieux de Mémoire) ανήκει στον Γάλλο ιστορικό Pierre Nora, υπότιτλος στο δοκίμιό του «Μεταξύ Μνήμης και Ιστορίας». Ως τόπο μνήμης θεωρεί κάθε τι σημαντικό, υλικό ή μη υλικό, που με την ανθρώπινη θέληση ή την παρέμβαση του χρόνου γίνεται συμβολικό στοιχείο κληρονομιάς μιας κοινότητας.
Ως μνημεία, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που αποτελούν υλικές μαρτυρίες και ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας και για τα οποία επιβάλλεται ειδικότερη προστασία, (βάσει συγκεκριμένων διακρίσεων που αναφέρονται στο νόμο 3028/2002). Πρόκειται για δημιουργήματα που, ανεξάρτητα από τη μορφή, το είδος ή το μέγεθός τους, έχουν στόχο να θυμόμαστε γεγονότα και πρόσωπα που δεν πρέπει να τα σκεπάσει η λήθη.
Στην παρούσα εργασία θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε ως τόπο μνήμης τη Γέφυρα του Γοργοπόταμου. Η επιλογή αυτή δεν έγινε τυχαία, αλλά με γνώμονα τη βαρύτητα της ιστορίας της, την επιχείρηση Harlihg, επιχείρηση που απέκτησε περίοπτη θέση στο πλαίσιο των αντικατοχικών ενεργειών. Επίσης, ενυπάρχει και προσωπικός λόγος αυτής της επιλογής. Ένας από τους αντάρτες που είχαν συμμετοχή στην ανατίναξη, ήταν ο πατέρας μου, με το κωδικό όνομα Θεόδωρος. Ενθυμούμενη την εικόνα του, να κλαίει, από συγκινησιακή φόρτιση, σε κάθε επέτειό της, μέχρι το θάνατό του, το 1983, κατέληξα σε αυτήν την επιλογή, ως αφιέρωμα στη μνήμη του.
Τα γεγονότα εκείνης της νύχτας αποδόθηκαν, στα χρόνια που ακολούθησαν, με διάφορες εκδοχές. Στις διαφορετικές αυτές θύμησες αναφέρεται, πολύ γλαφυρά, ο Woodhouse, στην Εισαγωγή του, στον απολογισμό της επιχείρησης Γοργοποτάμου του Θέμη Μαρίνου. Σημειώνει έκπληκτος πέντε διαφορετικές αφηγήσεις (ο Ζέρβας έγραψε δύο διαφορετικούς απολογισμούς), από έξι συμμετέχοντες, επισημαίνοντας πως, πιθανότατα, ο Άρης Βελουχιώτης να μη συμφωνούσε με κανέναν από αυτούς τους απολογισμούς. Αιτία αυτών των διαφοροποιήσεων θεωρείται η επίσημη κυρίαρχη ιδεολογία του αντικομμουνισμού που διήρκησε μέχρι και τη μεταπολίτευση, το 1974.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου
• Επιχείρηση Harling
Τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου, αντάρτικες δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, και μία δωδεκαμελής ομάδα, με την κωδική ονομασία «Harling», αποτελούμενη από 11 ειδικά εκπαιδευμένους Βρετανούς και έναν Ελλήνα, αλεξιπτωτιστές της SOE (Special Operations Executive), ανατινάζουν τη γέφυρα του Γοργοπόταμου. Η ανατίναξη θεωρήθηκε η κορυφαία πράξη της Εθνικής Αντίστασης και από τις θεαματικότερες στην, υπό γερμανική κατοχή, Ευρώπη. Ήταν μια ιδιαίτερα πετυχημένη δολιοφθορά, η οποία διέκοψε για έξι εβδομάδες τη σιδηροδρομική σύνδεση της κεντρικής με τη νότια Ελλάδα (η κίνηση αποκαταστάθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1943), μειώνοντας σημαντικά τη διακίνηση πολεμοφοδίων προς και από την Ελλάδα.
• Η Προετοιμασία
Η γέφυρα του Γοργοπόταμου επιλέχθηκε μεταξύ τριών σιδηροδρομικών γεφυρών στην κεντρική Ελλάδα (Παπαδιάς, Ασωπού, Γοργοποτάμου), από το συμμαχικό στρατηγείο. Στόχευε στη διακοπή του σιδηροδρομικού ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων στο αφρικανικό μέτωπο. Η επιχείρηση ξεκίνησε τη νύχτα της 30ής Σεπτεμβρίου (1η Οκτωβρίου, κατά τον Φλάισερ και τον Ριζοσπάστη) 1942, με τη ρίψη μικρής ομάδας βρετανών αλεξιπτωτιστών υπό τον συνταγματάρχη Myers και τον, κατ΄ απονομή, ταγματάρχη Woodhouse, στον ορεινό όγκο της Γκιώνας. Το πρωί της 14ης Νοεμβρίου 1942, οι επικεφαλής των τριών ομάδων, Άρης (ΕΛΑΣ), Ζέρβας (ΕΔΕΣ) και Woodhouse (HARLING) συναντήθηκαν για πρώτη φορά στο χωριό Βίνιανη της Ευρυτανίας και συμφώνησαν να συνεργαστούν για την πραγματοποίηση της «Επιχείρησης Harling». Στις εβδομάδες που ακολούθησαν, οργανώθηκε το σαμποτάζ, με τη συνεργασία και των τριών ομάδων, ενώ παράλληλα γινόταν η εκπαίδευση των ανταρτών, η μεταφορά των υλικών κοντά στο στόχο και νέες αναγνωρίσεις της τοποθεσίας.
• Ώρα Μηδέν
Στις 20 Νοεμβρίου 1942, στο Μαυρολιθάρι, γίνεται πολεμικό συμβούλιο και αποφασίζεται ως ημερομηνία εκτέλεσης της επιχείρησης η 25η Νοεμβρίου. Την επομένη, στο χωριό Καστριώτισσα, πραγματοποιείται η τελευταία μεγάλη σύσκεψη κορυφής και εκδίδεται η Διαταγή της Επιχείρησης: Ώρα μηδέν για την έναρξη της επίθεσης ορίζεται η 23:00 και γενικός αρχηγός της επιχείρησης ο στρατηγός (Ζέρβας).
• Το χτύπημα στο Γοργοπόταμο
Το χτύπημα έγινε τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου. Πήραν μέρος 90 αντάρτες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Άρη, 60 αντάρτες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής το Ζέρβα και η 12μελής ομάδα των Βρετανών με επικεφαλής τον Mayers. Η γέφυρα φυλάσσονταν από 110 Ιταλούς, 80 στο νότιο βάθρο και 30 στο βόρειο. Η τελική φάση της επιχείρησης ξεκίνησε λίγα λεπτά μετά τις 23:00, με τη γενική επίθεση των ανταρτών και στα δύο βάθρα. Μία ομάδα 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ εξουδετέρωσε την ιταλική φρουρά του νότιου βάθρου, ενώ ομάδα από 40 περίπου αντάρτες του ΕΔΕΣ επιτέθηκε στο βόρειο βάθρο, αλλά αποκρούστηκε από τους Ιταλούς. Η αντίσταση των Ιταλών κάμφθηκε όταν έσπευσαν σε βοήθεια των ανταρτών του ΕΔΕΣ αρκετοί ελασίτες ή, σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, έγινε ανασύνταξη της ομάδας του ΕΔΕΣ υπό τον Πυρομάγλου. Παράλληλα με τις επιθέσεις αυτές, δύο 15μελείς ομάδες του ΕΛΑΣ απέκοπταν τις προσβάσεις από τις δύο πλευρές της γέφυρας, προκειμένου να εμποδίσουν την αποστολή ενισχύσεων προς τους Ιταλούς, ενώ μία τρίτη 15μελής ομάδα, του ΕΛΑΣ, είχε διαταγή να καταστρέψει την ξύλινη οδική γέφυρα, προς παρεμπόδιση τυχόν ενισχύσεων από Λαμία. Τέλος, μία τέταρτη, 8μελής ομάδα του ΕΔΕΣ εξουδετερώνει το πολυβολείο των Ιταλών και μία 10μελής ομάδα, επίσης του ΕΔΕΣ, ανέλαβε να πλευροκοπήσει τους Ιταλούς που βρίσκονταν νοτιότερα της άμυνας του νότιου βάθρου.
Μετά την κατάληψη της γέφυρας, δράση ανέλαβε η ομάδα ανατινάξεων: έξι Βρετανοί σαμποτέρ, δύο ελληνόφωνοι Τουρκοκύπριοι οπλίτες και οκτώ Έλληνες αντάρτες, τέσσερις του ΕΛΑΣ και τέσσερις του ΕΔΕΣ. Οι σαμποτέρ γλίστρησαν μέσα από την αμυντική διάταξη και έφτασαν στη βάση του σιδερένιου πυλώνα της γέφυρας. Τότε διαπίστωσαν πως τα εκρηκτικά γεμίσματα δεν είχαν προετοιμαστεί σωστά. Επιδόθηκαν άμεσα στις αναγκαίες μετατροπές (χρειάστηκαν 45 λεπτά της ώρας) και, αφού προσάρμοσαν τα εκρηκτικά στον πύργο στήριξης της γέφυρας, προχώρησαν στην ανατίναξή της. Με την έκρηξη ανατινάχθηκαν δύο ανοίγματα της γέφυρας, 27 μέτρα μήκος το καθένα, τα οποία έπεσαν στο ποτάμι. Η δολιοφθορά ολοκληρώθηκε με μία δεύτερη ανατίναξη, λίγη ώρα μετά, για εξασφάλιση πως η γέφυρα δεν θα μπορούσε να επισκευαστεί σε χρονικό διάστημα μικρότερο των έξι εβδομάδων . Η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία στις 2: 21`της 26ης Νοεμβρίου. Η αποκατάστασή της πήρε έξι εβδομάδες, σύμφωνα με την πρόβλεψη της SOE.
Η γέφυρα του Γοργοπόταμου μετά την ανατίναξη
• Το «διά ταύτα»
Ο κύριος στόχος της ανατίναξης της γέφυρας ήταν η παρακώλυση του ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων του Rommel στην Αφρική για έξι εβδομάδες, όσος χρόνος χρειάστηκε για την επισκευή της. Για τη στρατηγική σημασία της, την επίδρασή της δηλαδή στον ανεφοδιασμό των γερμανικών στρατευμάτων, οι απόψεις διίστανται. Για παράδειγμα, ο Byforrd αναφέρει πως τα σχέδια του Rommel καθυστέρησαν ενώ, ο Φλάισερ υποστηρίζει πως η διακοπή της σιδηροδρομικής σύνδεσης Βορρά - Νότου δεν έχει επιπτώσεις στον ανεφοδιασμό του Ρόμμελ, ούτε σταμάτησε την «πορεία του για την Αλεξάνδρεια», καθώς η προέλασή του είχε καθηλωθεί μήνες νωρίτερα, με τη συμμαχική νίκη στο Ελ Αλμέιν. Ωστόσο, σε τοπικό επίπεδο, η διακοπή για έξι εβδομάδες της μοναδικής σιδηροδρομικής σύνδεσης Βορρά - Νότου μείωσε σημαντικά τη διακίνηση πολεμοφοδίων από και προς την Ελλάδα, κάτι που ειπώθηκε, στις 18/12/42, από τον ίδιο το Χίτλερ, και οδήγησε στην απόφαση του Ανώτατου Στρατηγείου του Βερολίνου, η φρούρηση της γέφυρας να είναι αποκλειστικά ευθύνη των Γερμανών.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Γοργοπόταμος: Τόπος - Σύμβολο
• Σύμβολο εθνικής ομοψυχίας
Η επιτυχής έκβαση της επιχείρησης είχε σημαντικό ψυχολογικό αντίκτυπο. Ενισχύθηκε το ηθικό των ανταρτών και των κατακτημένων Ελλήνων, και αφυπνίστηκε ο λαός, ο οποίος άρχισε να πυκνώνει τις γραμμές της Αντίστασης, καταξιώνοντας τον αγώνα της. Η σημασία της για τους Έλληνες, είχε μεγάλη βαρύτητα. Ήταν η μοναδική επιχείρηση που συνεργάστηκαν οι δύο μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, παρά τις όποιες αντιπαλότητές τους, καταδεικνύοντας στους κατακτημένους Έλληνες τα αποτελέσματα της συνεργασίας και της ενότητας κατά των κατακτητών, καθιστώντας την σύμβολο εθνικής ομοψυχίας.
Η γέφυρα του Γοργοπόταμου ενώνει τις δύο πλαγιές της Οίτης και γίνεται σύμβολο ενότητας του αντιστασιακού αγώνα κατά των κατοχικών δυνάμεων
Αυτός ο συμβολικός χαρακτήρας της εθνικής ομοψυχίας και ενότητας εκφράστηκε από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου με τη θέσπιση, με το νόμο 1582/82, της επετείου του Γοργοπόταμου, ως επίσημης εορτής της Εθνικής Αντίστασης. Ο ίδιος ο τόπος, το γεφύρι, όπως ενώνει τις δύο πλαγιές της Οίτης, έτσι συμβολίζει και την ενότητα των δύο μεγάλων Οργανώσεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, στην τέλεση αυτής της πράξης.
• Τόπος και Σύμβολο Αντίστασης διαχρονικά
Γοργοπόταμος - Αλαμάνα - Θερμοπύλες σχηματίζουν, γεωγραφικά, ένα μικρό τρίγωνο που συμπεριλαμβάνει μια ιστορία 25 αιώνων, ομοψυχίας και αντίστασης. Ο Byford παρατηρεί πως η γέφυρα του Γοργοπόταμου βρίσκεται κοντά στις Θερμοπύλες, όπου το 480 π.Χ. οι Σπαρτιάτες κράτησαν το πέρασμα των Θερμοπυλών, πολεμώντας τους Πέρσες. Στην γέφυρα της Αλαμάνας, στις 21 Απριλίου 1821, οι Έλληνες αντιστάθηκαν στους Τούρκους, καθυστερώντας έτσι την προέλαση του Ομέρ Βρυώνη, βοηθώντας έτσι τον Κολοκοτρώνη που πολιορκούσε την Τριπολιτσά, να κερδίσει χρόνο. Έτσι ο Γοργοπόταμος, το 1942, συμπληρώνει σε αυτό το μικρό γεωγραφικό τρίγωνο, ένα τρίγωνο ομοψυχίας και αντίστασης 25 αιώνων, αντάξιο του Ομηρικού στίχου «Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί Πάτρης» που άφησε, φεύγοντας, γραμμένο σε ένα ιταλικό φυλάκιο, ο αντάρτης Μυριδάκης.
Κεφάλαιο 3
Ο Γοργοπόταμος στη συλλογική μνήμη
Το 1962 γιορτάστηκε για πρώτη φορά, επίσημα, η επέτειος της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου, με ελάχιστη, όμως, παρουσία, μόλις πεντακοσίων περίπου ατόμων, ενώ το 1963 σημειώθηκε εντυπωσιακή αύξηση στην προσέλευση που άγγιξε τα 5.500 άτομα. Το 1964 ο εορτασμός διοργανώθηκε από κυβερνητικούς φορείς, καταδεικνύοντας τη βούληση των κεντρώων πολιτικών δυνάμεων να έχουν μερίδιο στο αντιστασιακό κεφάλαιο που είχε κατοχυρώσει η αριστερά. Πρόκειται για τη ματωμένη επέτειο της ανατίναξης, με 13 νεκρούς και 51 τραυματίες, από έκρηξη νάρκης.
Κατά την περίοδο της χούντας οι επίσημες εκδηλώσεις σταμάτησαν, καθώς κυριαρχούν ο αντικομμουνισμός και η ακραία εθνικοφροσύνη, για να έρθουν και πάλι στο προσκήνιο με τη μεταπολίτευση. Ιδιαίτερη λαμπρότητα στον ιστορικό χώρο άρχισαν να έχουν οι εορτασμοί από το 1982, με καταθέσεις στεφάνων, ομιλίες και χαιρετισμούς, καθώς, με την ψήφιση του νόμου 1582/82, θεσπίστηκε η μέρα της επετείου του Γοργοπόταμου, ως επίσημη ημέρα της Εθνικής Αντίστασης. Πλήθος κόσμου, κυβερνητικοί παράγοντες, αντιστασιακές οργανώσεις και εκπρόσωποι κομμάτων συμμετείχαν στον πανηγυρικό εορτασμό. Το 1983 αίσθηση θα κάνει η παρουσία του Σπύρου Μουστακλή, ενώ την αίσθηση ενός φτωχού, μη ενωτικού, εορτασμού είχαμε το 1985, καθώς συμμετείχαν μόνο εκπρόσωποι της κυβέρνησης και μέρους της αντιπολίτευσης. Το ΚΚΕ και οι συν αυτώ αντιστασιακές οργανώσεις απείχαν και είχαν, εκ νέου, παρουσία το 1986.
Το 1991 η κατάργηση των συντάξεων των αντιστασιακών είχε ως απότοκο να χάσει ο εορτασμός τον ενωτικό χαρακτήρα του. Έτσι, από το 1992 παρατηρείται σταδιακά μείωση συμμετοχής κυβερνητικών παραγόντων. Τα τελευταία χρόνια ο επίσημος εορτασμός είναι ευθύνη του Δήμου Λαμίας, ενώ το ΚΚΕ διοργανώνει ξεχωριστές εκδηλώσεις.
Αυτές οι διαφοροποιήσεις στους εορτασμούς προδίδουν τη διαιρεμένη μνήμη, απόρροια του εμφυλίου. Ο εμφύλιος, ως διαιρετικό γεγονός αποσιωπήθηκε και περιήλθε στη λήθη, ιδιαίτερα μετά το 1974, καθώς οι μεν αριστεροί που τους βάραινε η ήττα ήθελαν η επανεμφάνιση τους στην πολιτική ζωή να συνδεθεί με τη νομιμότητα, οι δε δεξιοί γιατί η εθνικοφροσύνη, για την οποία πολέμησαν, είχε πλέον απαξιωθεί και η επίκληση της ήταν επιζήμια για όποιον την επιχειρούσε. Από το 1991, η ανάγκη μιας καινούργιας, ευδιάκριτης και ριζοσπαστικής ταυτότητας, οδηγεί το ΚΚΕ στην επίκληση του εμφύλιου, ηρωοποιώντας και εξιδανικεύοντας αυτό το, αμφισβητούμενο, κομμάτι του παρελθόντος. Το αποτέλεσμα παραμένει, όμως, διαιρετικό, αφού η εξιδανίκευση είναι κι αυτή μια μορφή αποσιώπησης, καθώς εμποδίζει την κατανόηση, τη συγχώρεση, την αμφισβήτηση.
Η Εθνική Αντίσταση έχει γίνει θεσμική μνήμη και κυρίαρχη αφήγηση. Ωστόσο παρά τις αναγνωρίσεις και τους επίσημους εορτασμούς, δεν έχει καθιερωθεί ως εθνική επέτειος και επίσημη αργία, ούτε ως σχολική γιορτή. Αυτό φανερώνει πως, ακόμη και σήμερα, το ίχνος της διαιρεμένης μνήμης (ίσως και ένοχης μνήμης) σκιάζει, ως απότοκος του εμφυλίου, τη μεγαλειώδη έκφραση της Εθνικής Αντίστασης, το Γοργοπόταμο.
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ - Προσωπική κατάθεση
Κι α, χύσου πια απ’ τον Όλυμπο
ή απ’ τα Τάρταρα έλα
ιερή μεγάλη τρέλα
και πάρε μου το νου,
και τη σοφία σπατάλα μου
για μιαν αθάνατη ώρα,
μιαν ώρα νικηφόρα
σα να ‘ταν αλλουνού! (Άγγελος Σικελιανός, Σόλωνος Απόλογος, 1942)
Με αυτούς τους στίχους, το 1942, ο Άγγελος Σικελιανός, μάς δείχνει πως ο άνθρωπος, αντιηρωϊκός στη βάση του, ξοδεύει τη σοφία που έχει σωρεύσει μια ζωή, σε μια στιγμή ιερής τρέλας , ενός αξιόλογου παραλογισμού, για μια νικηφόρα στιγμή.
Σε συζητήσεις με τον αντάρτη Θεόδωρο, τον πατέρα μου, είχα αντλήσει πολλές πληροφορίες (αρκετές τις βρήκα μπροστά μου σε αυτή την έρευνα). Θα σταθώ σε αυτές που έχουν να κάνουν με τους αντάρτες που βρέθηκαν με τη μία ή την άλλη οργάνωση στα βουνά.
Δεν είχαν όλοι επιλογή προς ποια οργάνωση θα κατευθυνθούν, κατόπιν ώριμης σκέψης. Σε αρκετούς έγινε τυχαία, γιατί βρέθηκαν μπροστά στην κρίσιμη ώρα να βγουν στα βουνά. Κάποιοι από αυτούς, το γνωρίζω καλά από προσωπικές μαρτυρίες ανταρτών και των δύο οργανώσεων, φρόντισαν, όπως και όσο μπόρεσαν, να μην εμπλακούν στον εμφύλιο.
Ο 27χρονος Θεμιστοκλής, διατηρούσε στον Καρβασαρά (Αμφιλοχία) καφενείο και ο μικρότερος αδερφός του κρεοπωλείο. Τα μαγαζιά τους ήταν ενιαία ως κτήριο και από πάνω το σπίτι τους. Καθώς ήταν το μεγαλύτερο σπίτι του χωριού, ο Γερμανός αξιωματικός το είχε επιτάξει και ζητούσε να τον εξυπηρετούν, στις καθημερινές του ανάγκες, οι αδερφές του Θεμιστοκλή. Ο Θεμιστοκλής δεν μπορούσε να ανεχθεί αυτή την κατάσταση και αποφάσισε να τον σκοτώσει. Κάποιο μεσημέρι πρότεινε στο Γερμανό να τον κεράσει ένα εξαιρετικό τσίπουρο που είχε από την Άρτα. Ο Γερμανός δέχθηκε κι έτσι κάθισαν να πιούν τσίπουρα. Ο Θεμιστοκλής είχε φροντίσει να έχει δίπλα στην καρέκλα του ένα μπουκάλι νερό, ίδιο με του τσίπουρου. Αφού ήπιε και εκείνος δυο τρία μαζί με το Γερμανό, μετά φρόντισε να δίνει στο Γερμανό τσίπουρο και ο ίδιος να σερβίρεται νερό. Βράδιασε και ο Γερμανός θέλησε να πάει για ύπνο. Είχε γίνει όμως “ντίρλα” και ο Θεμιστοκλής έσπευσε να τον βοηθήσει. Ανέβηκαν τη σκάλα και μόλις έφτασαν στο ακάλυπτο χαγιάτι, τον έσπρωξε με δύναμη. Το ύψος ήταν περί τα 2,5 μέτρα, ο Γερμανός έπεσε με το κεφάλι σαν σακί. Ο Θεμιστοκλής έφυγε αμέσως, από σημεία που τα είχε μελετήσει μέρες πριν και έφτασε στο Βάλτο, όπου βρισκόταν ο Ζέρβας. Έτσι, προσχώρησε στην ομάδα του ΕΔΕΣ. Ούτε ο ίδιος, ούτε κανείς από την οικογένειά του ήταν βασιλόφρονες ή ανήκαν στη Δεξιά. Ο ίδιος κεντρώος, έως το θάνατότου και αρκετοί από την οικογένεια, αριστεροί. Αντάρτης της Αντίστασης, αλλά δεν έλαβε μέρος στον εμφύλιο, και ένιωθε υπερήφανος γι’ αυτό.
Όσο για το Γερμανό... Περίμεναν όλοι (για δυο τρεις μέρες) να ακούσουν τα αντίποινα, αλλά ο Γερμανός γιατρός απέδωσε το ατύχημα σε μέθη.
Ας θυμόμαστε:
Ο Γοργοπόταμος χωρίς το Ζέρβα δε θα γινόταν και χωρίς τον Άρη δε θα πετύχαινε !
ΠΗΓΕΣ
Α. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Θ. Μαρίνος, «ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING - 1942», ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Β’ Έκδοση, Αθήνα 1994
Δ. Μπόπης., «Αθανάσιος Διάκος, Ο Πρώτος Μάρτυρας του Αγώνα», ΓΚΟΒΟΣΤΗ, 2007
Ε. Πασχαλούδη, «Ένας πόλεμος χωρίς τέλος. Η δεκαετία του 1940 στον πολιτικό λόγο», 1950-1967, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 2010,
Χ. Φλάισερ, «Οι Πόλεμοι της Μνήμης» ΝΕΦΕΛΗ, Αθήνα 2012
Χ. Φλάισερ, «Στέμμα και Σβάστικα», ΠΑΠΑΖΗΣΗ
Δ. Χαριτόπουλος, «Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα, 2003
W. Byford-Jones, μεταφρ. Γιάννης Χρονόπουλος, «Η Ελληνική Τριλογία», HISTORICAL QUEST, Αθήνα 2023
M. Halbwachs, «Τα κοινωνικά Πλαίσια της Μνήμης» , Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ, Αθήνα 2013
Chris Woodhouse , Εισαγωγή στο Θ. Μαρίνος, «ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING - 1942», ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Β΄ Έκδοση, Αθήνα 1994
Β. ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Βασιλική, Λάζου, στο https://www.historical-quest.com/arxeio/20os-aionas-ellada/426- gorgopotamos-1942-simeiwma-i-anatinaxi-tis-gefyras.html,
Χ. Μουτσούρης, στο https://www.historical-quest.com/arxeio/20os-aionas-ellada/425- gorgopotamos-1942-proseggiseis-tis-ethnikis-antistasis-sti-simerini-epoxi.html,
Γ, Π, στο, https://www.rizospastis.gr/story.do?id=560013,
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου